omroep flevoland

Een onderzoekscommissie van de Almeerse gemeenteraad begint maandag met de eerste verhoren voor de raadsenquête Floriade. In 2,5 week worden vijftien getuigen ondervraagd over waarom de wereldtuinbouwtentoonstelling in 2022 voor Almere op een financieel debacle van ruim 100 miljoen euro is uitgedraaid.

Een raadsenquête is vergelijkbaar met een parlementaire enquête in de Tweede Kamer, zoals die naar de Toeslagenaffaire. Het is het zwaarste onderzoeksmiddel dat in de Gemeentewet is toegestaan.

Almere heeft in 2003 al eens een raadsenquête gedaan naar het sportproject Omniworld. Daaruit kwam toen dat de raad bij grote projecten voortaan beter betrokken en geïnformeerd zou moeten worden. Het college van burgemeester en wethouders kreeg tal van aanbevelingen om de besluitvorming en informatievoorziening te verbeteren.

De gemeenteraad van Almere heeft op 7 december 2023 besloten om de raadsenquête te houden. In de Gemeentewet staat dat de raad onderzoek mag doen naar het door het college van burgemeester en wethouders gevoerde beleid. Bij de Floriade-enquête onderzoekt de commissie ook het functioneren van de gemeenteraad zelf en hoe die zijn controlerende taak heeft kunnen uitvoeren.

Wie worden gehoord?
De onderzoekscommissie heeft vijftien getuigen opgeroepen om te verschijnen: oud-burgemeesters, oud-wethouders en ambtenaren. Het gaat om onder anderen Annemarie Jorritsma, Franc Weerwind, Mark Pol en Tjeerd Herrema. De wet verplicht getuigen uit het openbaar bestuur om te verschijnen. Zij kunnen strafrechtelijk worden vervolgd als zij weigeren.

Voor andere getuigen geldt die verplichting niet bij een raadsenquête. Daarom zijn bijvoorbeeld vertegenwoordigers van projectontwikkelaar Weerwater CV niet verplicht te verschijnen. Bij een enquête in de Tweede Kamer zijn getuigen overigens wel altijd verplicht om te verschijnen. Oud-Floriade-directeur Hans Bakker verschijnt wel voor de commissie.

De commissie zegt dat alle getuigen onder ede worden gehoord, zoals de Gemeentewet mogelijk maakt. Bij liegen of meineed riskeert een getuige straf. Verhoren kunnen ook in beslotenheid worden gedaan, maar hiervoor is bij de Floriade-enquête niet gekozen.

Hoewel de voornaamste hoofdrolspelers bij de gemeente en Floriade BV worden gehoord, ontbreken er wel enkele namen. Het betreft onder anderen enkele directeuren van de Floriade BV (Peter Verdaasdonk, Sven Stimac, Pieter Cloo), een oud-wethouder (Henk Mulder) en oud-voorzitter van de Raad van Commissarissen (Tjibbe Joustra).

Twee belangrijke hoofdrolspelers uit de voorbereidingstijd van de Floriade zijn inmiddels overleden: oud-wethouder Adri Duivesteijn en Bert Gijsberts (Floriade Businessclub).

Wat is de Floriade?
De Floriade is de wereldtuinbouwtentoonstelling, die elke vijf jaar door de Nederlandse Tuinbouwraad (NTR) werd georganiseerd in steeds een andere gemeente. Almere stelde zich in juli 2011 kandidaat voor de editie 2022.

Almere kreeg de Floriade in 2012 toegewezen dankzij een vernieuwend concept: na de tentoonstelling over de groene stad van de toekomst zou op het terrein een woonwijk komen. Die combinatie zou de financiële risico's voor Almere beperkt houden, omdat de kosten zich zouden terugverdienen met de woonwijk.

De Almeerse Floriade draaide uit op een debacle: het evenement stuitte in de voorbereidingen op tal van tegenvallers en er werden verkeerde keuzes gemaakt. Ook liep het project aan tegen talloze organisatorische problemen, omdat de gemeente en de apart opgezette dochter Floriade BV het vaak oneens waren.

De organisatie werd nog ingewikkelder, nadat in 2018 projectontwikkelaar Weerwater CV (Amvest en Dura Vermeer) was aangetrokken om paviljoens voor de expo en de toekomstige woonwijk te realiseren. Weerwater en de gemeente waren het voortdurend met elkaar oneens en gingen in het voorjaar van 2024 uit elkaar.

De gemeente dacht in 2012 maximaal 10 miljoen euro aan de Floriade kwijt te zijn, maar toen de kosten opliepen kwam het tekort uit op 103,3 miljoen. In plaats van twee miljoen bezoekers kwamen er in 2022 maar bijna 694.000 mensen naar de Floriade. De NTR heeft besloten dat er geen volgende Floriade meer komt.

Een enquête is volgens Bijl nadrukkelijk "geen afrekeninstrument, maar een leerinstrument. Wat kunnen we leren van processen voor de toekomst?"

Of het ook altijd werkt en er lessen worden geleerd uit de aanbevelingen, vindt Bijl "ingewikkelder" om te bepalen. Dat heeft onder meer te maken met de politieke cultuur in een gemeente, waarbij prestige meespeelt.

"Een enquête moet in de eerste plaats leiden tot zelfreflectie bij het bestuur, maar dat schiet er vaak bij in. Een wethouder die in de spiegel kijkt, meent vaak een ander te zien."

"Een enquête moet in de eerste plaats leiden tot zelfreflectie bij het bestuur, maar dat schiet er vaak bij in."

Wat wil de enquêtecommissie weten?
"De gemeenteraad heeft ons een opdracht meegegeven, die bestaat uit drie onderdelen: waarheidsvinding, verantwoording en lering. Wat kunnen we concluderen uit wat er is gebeurd en hoe kunnen we zorgen dat zoiets nooit meer gebeurt?", zegt vicevoorzitter Ton Theunis van de enquêtecommissie. "Feitelijk is het de taak van de commissie om de feiten op een rijtje te zetten en daar een aanbeveling uit te maken, maar uiteindelijk is het de raad die besluit wat ze daar mee gaan doen."

De commissie heeft vragen over vier onderwerpen. Het eerste is de uitvoering van het project: hoe komt het dat de doelen en ambities voor een uitgebreide Floriade-tentoonstelling tussen 2011 en 2022 steeds zijn bijgesteld en afgezwakt, waardoor er onduidelijkheid ontstond? Welke lessen zijn hieruit te leren?

Het tweede punt is de samenwerking tussen de gemeente en de Floriade BV, de dochter die in 2016 is opgezet om het project uit te voeren. Waarom liep de samenwerking tussen beide partijen zo stroef? Waarom lukte het niet om gestelde doelen te halen? Waren de doelen wel realistisch of was er sprake van wensdenken?

Het derde punt gaat over de aansturing van het project door het college van burgemeester en wethouders. En hoe de gemeenteraad zijn controlerende taak als volksvertegenwoordiger heeft kunnen uitvoeren. Is de raad wel tijdig, volledig en juist geïnformeerd?

Tenslotte wil de commissie weten hoeveel de Floriade de stad uiteindelijk heeft gekost. De huidige wethouder Kees Ahles heeft vorig jaar gezegd dat het tekort voor de gemeente 103,3 miljoen euro bedraagt, maar is dat ook het hele bedrag? Hoe kan het dat de kosten voor de gemeente in 2011 op slechts 10 miljoen waren geschat?

Als basis voor haar onderzoek heeft de commissie het rapport genomen, dat een vooronderzoekscommissie van de gemeenteraad in 2023 al heeft gedaan. Die sprak destijds met 75 mensen. In december 2023 heeft de gemeenteraad ingestemd met het instellen van een raadsenquête.

De enquêtecommissie bestaat uit vijf raadsleden. Voorzitter is Brent Hadderingh van Forum voor Democratie. De andere leden zijn vicevoorzitter Ton Theunis (Almere Partij), Willem Knemeijer (VVD), Erik Theunissen (PvdA) en Kjell van Wijlandt (Partij voor de Dieren).

Dertig betrokkenen al geïnterviewd
De commissie is afgelopen voorjaar begonnen met de voorbereidingen en heeft in de zomer dertig betrokkenen geïnterviewd. Met wie er is gesproken wil zij pas in het eindrapport bekendmaken.

In het najaar zijn er voorgesprekken geweest met getuigen, die vanaf maandag nader in het openbaar worden gehoord. Dat gebeurt in de raadszaal van het stadhuis. De commissie sluit niet uit dat er extra verhoren volgen.

Als alle verhoren voorbij zijn, dan gaat de commissie alle opgehaalde informatie analyseren en conclusies trekken in een conceptrapport. Hierop kunnen betrokkenen reageren. Het eindrapport wordt in het voorjaar verwacht.

Omroep Flevoland doet alle dagen verslag van de verhoren met een liveblog, een livestream en analyses.
Eerder hebben Omroep Flevoland en 1Almere onderzoek gedaan naar de problemen bij de Floriade. Lees hier de vier achtergrondverhalen en een analyse over de problemen met Weerwater CV.

Locatie raadsenquête