NOP 80 jaar droog: Bakstenen van eerste huizen redden levens bij beschieting

NOORDOOSTPOLDER • Vr 9 september 2022 | 7:15 • Vrijdag 9 september 2022 | 7:15

In de Noordoostpolder moest, naast huisvesting voor arbeiders, op een gegeven moment ook plek komen voor de eerste 'normale' bewoners. Emmeloord zou in het midden van de polder de centrumplaats van Noordoostpolder worden. Daaromheen zouden vervolgens kleinere dorpen verrijzen. Het bouwen van woningen in Dorp A (de werknaam van Emmeloord) ging middenin de Tweede Wereldoorlog van start.

De 98-jarige Anton Veldman heeft een aantal foto's die hem herinneren aan zijn tijd in Noordoostpolder. Een paar tonen het huidige centrumgebied van Emmeloord. Eind 1943 woonde en werkte Veldman namelijk in het barakkenkamp in Emmeloord. Op korte afstand van het kamp waren metselaars en timmermannen begonnen met het bouwen van de eerste echte rijtjeswoningen. Dit werden uiteindelijk de Rietstraat en de Zeeasterstraat. Daar vlakbij beleefde Veldman zijn hachelijkste moment van de Tweede Wereldoorlog.

Bakstenen van Rietstraat redden Veldmans leven bij beschieting
Anton Veldman beschrijft hoe het barakkenkamp in de polder van voorraden werd voorzien: "In het grote kanaal dat door Emmeloord liep lagen schepen aangemeerd die zorgden voor de bevoorrading. Wij moesten dan met een lorrie naar die schepen toe om spullen op te halen."

Op een doodnormale dag is Veldman bij het kanaal om nieuwe spullen op te halen als aan de horizon gevechtsvliegtuigen verschijnen. Ze hebben een doelwit gevonden in de bevoorradingsschepen. Anton Veldman: "Eén keer waren we daar en toen kwamen er Engelse vliegtuigen overvliegen om die boten te beschieten. Dan was er een geknal van jewelste. Er stonden gelukkig hele rijen met stenen voor de huizen die gebouwd werden. Daar konden wij tussen kruipen en toen het gevecht afgelopen was, kon je er weer heelhuids uit kruipen. Maar het was een benauwde bedoening, want de kogels vlogen over ons heen. Het schip was behoorlijk beschadigd door de kogels. Die Engelsen dachten misschien dat het Duitse schepen waren, maar dat was dus niet zo."

Veldman kroop op die dag door het oog van de naald: "Als ik honderd meter verder was geweest, dan was het misschien helemaal verkeerd gegaan. Dit was het meest heftige wat ik in de oorlog in Noordoostpolder heb meegemaakt." Tijdens de rest van zijn verblijf in de polder zal het nooit meer zo spannend worden. Veldman en zijn collega's in het kamp richten zich op het werk dat voorhanden ligt. Ze mogen een steentje bijdragen aan de eerste bebouwing in Dorp A.

Kiekjes van eerste rijtjeshuizen in Emmeloord
Eén van Veldmans foto's toont de voorgevels van de eerste paar huizen in de Rietstraat. De huizen zijn klaar, maar de tegels voor de stoep staan nog opgestapeld. De stoep en de voortuintjes zijn nog niet gereed.

Veldman had een klein aandeel in het klaarmaken van de Rietstraat. Hij wijst naar de foto: "Dat is dus de Rietstraat, de eerste woning. Dat eerste blok moesten wij toen schoonmaken. De eerste woning die daar gezet was, die mochten wij als kampjongens gereed maken. Voordat de eerste bewoner er in kwam, werd de woning door ons schoongemaakt. En dat was één van de leuke dingen uit die tijd die ik nog goed kan herinneren."

Een volgende foto toont de nog lege vlakte achter de Rietstraat. Hier zullen in de jaren erna de woningen van de Duizendknoopstraat en de huizen aan de Espelerlaan verrijzen.

Een derde foto toont de locatie waar tegenwoordig het Harmen Visserplein en het gemeentehuis van Noordoostpolder zijn aangelegd. Helemaal rechts is nog een huis uit de Zeeasterstraat te zien. Op de voorgrond zien we de rails waarmee bouwmaterialen werden vervoerd door het dorpscentrum.

De beginjaren gaven de eerste bewoners een 'speciaal gevoel'
Naast de eerste rijtjeshuizen was er in Emmeloord in de beginjaren niet veel te zien en te beleven. Toch was dat voor de eerste kinderen die in de Rietstraat woonden niet heel erg. Dat beamen de broers Piet en Aaldert Molenberg. Hun ouders verhuisden eind 1943 van West-Friesland naar Emmeloord. En daarmee werden zij de eerste 'echte' bewoners van het dorp. Aan de Rietstraat groeiden Piet en Aaldert op. "Het was één grote zandbak. Voor ons als kind, was dat heel fijn", vertelde Aaldert in 2018. Op een foto die door een persfotograaf werd gemaakt is de 2-jarige Piet samen met zijn ouders te zien.

Terwijl nu de straten vol staan met auto's, was er tijdens de oorlogsjaren nog helemaal geen verkeer. "Eten en drinken kwamen in het begin 1 keer in de week per boot naar Emmeloord. Die had ook nog wel eens pech en dan werd er met een groepje gefietst om toch wat spullen in het dorp te krijgen", herinnert Piet zich.

Namen verwijzen naar eerste begroeiing Noordoostpolder
De namen van de eerste straten verwijzen naar de eerste plantensoorten die in de Noordoostpolder groeiden. De Rietstraat was uiteraard een verwijzing naar het vele riet dat in de nog deels natte polder goed gedijde. Verder tierde de Zeeaster, de Duizendknoop en de Moerasandijvie welig in de kleigrond. De straten zijn daarom een blijvende herinnering aan de beginjaren van Noordoostpolder, zegt Bas Visscher van Museum Schokland.

En hoewel deze straatnamen waarschijnlijk nog wel even zullen blijven in Emmeloord, is het nog de vraag of de eerste woningen zelf bewaard blijven. Woningcorporatie Mercatus, de eigenaar van de woningen, nam dit jaar het woord slopen in de mond. Het renoveren van de bijna tachtig jaar oude huizen zou veel te kostbaar worden. Het historische karakter zou daarmee volledig verdwijnen vinden sommige bewoners, anderen kijken wél uit naar een meer energiezuinig huis. Momenteel liggen de opties voor sloop of renovatie nog beide op tafel. Een definitief besluit is nog niet genomen.

Vandaag, op 9 september, is het precies tachtig jaar geleden dat de Noordoostpolder officieel droogviel. Op 9 september 1942, na ruim anderhalf jaar malen, was het waterpeil gezakt tot 4,5 meter onder N.A.P. en was 48.000 hectare 'droog'. Maar toen begon pas het harde werk om van de voormalige zeebodem vruchtbare landbouwgrond te maken. Omroep Flevoland besteedt deze hele week aandacht aan het moment dat de polder klaar was, maar het harde werk in die polder nog moest beginnen. En dat tijdens de bezettingsjaren.

WhatsApp ons!
Heb jij een tip of verbetering? Stuur de redactie van Omroep Flevoland een bericht op 0320 28 5050 of stuur een mail: rtv@omroepflevoland.nl!