omroep flevoland

We gaan nog één keer terug naar de jaren veertig op Urk aan de hand van de filmbeelden van Dirk de Boer. En we doen dat met twee neven van de Noord-Hollandse filmer die anderhalf uur beeldmateriaal van Urk naliet in zijn erfenis.

Op 19 april van dit jaar brachten deze twee neven, Otto de Boer en Toon Back, een bezoek aan het voormalige eiland. Ze stapten bijna letterlijk in de voetsporen van hun oom. Otto de Boer: "Ik heb die filmbeelden wel gezien, maar ik zou wel eens willen weten waar op Urk die opnames zijn gemaakt. En ook om te kijken hoe het er in in 1940 en 1941 uitzag en hoe dat nu is."

Bekijk hier de complete documentaire waarin neven Otto en Toon stap voor stap het voormalige eiland Urk verkennen met Urker Johannes Kramer als hun gids.

We kiezen het ruime sop
We stappen aan boord van De Zuiderzee, de zomerveerdienst tussen Enkhuizen en Urk. Enkhuizen was namelijk de plek waar Dirk de Boer eind 1940 aan boord ging van de boot die hem naar Urk bracht. Otto en Toon doen 82 jaar later hetzelfde. Het water van het IJsselmeer kabbelt op deze zonnige aprildag kalm onder de veerboot door. Urk komt in zicht, zowel voor Dirk als zijn twee neven. De kenmerkende punten van het oude dorp van Urk zijn in die 82 jaar tijd niet veel veranderd. De vuurtoren, de spits van het Kerkje aan Zee en de Bethelkerk steken boven de daken van de kleine huisjes uit. Alleen de windturbines in de achtergrond zijn modern. De vaarroute is nog identiek aan acht decennia geleden.

Ook vanaf het ijs op het IJsselmeer legde Dirk de Boer de vuurtoren vast, op deze plek ligt tegenwoordig één van de twee Urker stranden.

Trossen vast, we gaan aan wal
Zodra schipper Riekelt Brouwer van De Zuiderzee de haven is ingedraaid, koersen we af op de Burgemeester J. Schipperkade. Daar worden de trossen vastgemaakt en stappen Otto en Toon van boord. Een andere plek dan hun oom Dirk, want die legde tachtig jaar eerder iets verderop aan de Oosthavenkade. De huidige kade bij restaurant Het Achterhuis bestond in de Tweede Wereldoorlog namelijk nog niet. Als de boot aanlegde bij de Oosthavenkade stond een grote groep Urkers al aan de kant te wachten. Nieuwsgierig wie of wat de boot nu weer kwam brengen.

Anno 2022 worden Toon en Otto ook opgewacht. Gids Johannes Kramer gaat de twee mannen vandaag rondleiden op Urk. Kramer is projectleider bij de gemeente Urk, waar hij cultuurhistorische projecten onder zijn hoede heeft. De Urker weet veel over de lokale historie en heeft ter voorbereiding de filmbeelden van Dirk de Boer bekeken.

Rondje Top
Vanaf de haven lopen Johannes, Toon en Otto in noordoostelijke richting over de Pyramideweg. In vroeger jaren was dit de rand van het eiland, dat beschermd werd door een houten palenscherm. Hier liep een wandelpad, dat één van de weinige ontspanningsmogelijkheden was op het eiland. De wandeling werd op Urk het Rondje Top genoemd. Op dit laag gelegen gedeelte van het eiland lagen weilanden en drassige moeraslanden. Er stond daarom op dit punt een Amerikaanse windmolen die dit gedeelte van het eiland nog een beetje droog probeerde te houden. Op veel van de beelden van Dirk de Boer is de molen als herkenningspunt te zien aan de horizon.

Het Top was een geliefde plek voor verliefde stelletjes. Hier had je nog een beetje privacy op het eiland om een goed gesprek te voeren en elkaar te liefkozen. Ook Dirk de Boer legde zo'n stelletje vast terwijl de jongen en het meisje innig tegen elkaar aan liggen op het gras.

Op naar de staart van het eiland
We lopen verder, op naar het meest noordelijke puntje van het voormalige eiland. Hier kronkelde een zandbank honderden meters de Zuiderzee in. Deze zandbank heette De Staart, omdat het letterlijk een staart aan het eiland was. Door eb en vloed werd elke dag opnieuw zand en schelpen afgezet op deze zandbank.

Het was een avontuurlijke plek, want in de Zuiderzeejaren lagen op De Staart zeehonden te zonnebaden. Ook was er op deze plek een strand, alhoewel het water er door draaikolken levensgevaarlijk kon zijn. Dirk de Boer liep er in 1941 met zijn collega's en vrienden rond. Anno 2022 krijgen zijn neven Otto en Toon er uitleg over de omgeving van gids Johannes. Op deze plek is heden ten dage De Staart teruggebracht in het landschap en ook duiken de oude zeehonden er in de vorm van kunstwerken opnieuw op.

Terug naar het oude dorp, naar de Slikhoogte
Vanaf De Staart gaat het gezelschap terug naar het oude dorpscentrum van Urk, langs de noordwestelijke eilandkust. We zien de bebouwing van het oude dorpscentrum en ook een vrij steil weggetje. Johannes Kramer legt uit waarom deze plek vroeger de Slikhoogte heette. "Vroeger was het hier ongeplaveid, en bij regenachtig weer werd het enorm modderig. Dan gleed je eigenlijk meer naar beneden. Tegenwoordig is het netjes bestraat."

Voor Dirk de Boer was natuurlijk het meeste vast te leggen in het oude dorp van Urk. We nemen je mee naar een aantal kenmerkende locaties en zien hoe deze plekken er in de jaren veertig uitzagen, maar ook nu anno 2022.

Dit kenmerkende trapje in de Prins Hendrikstraat is er tachtig jaar later nog steeds, een iets ander kleurtje, maar voor de rest nog echt authentiek.

Nog een dorpskiekje in de Prins Hendrikstraat, links net buiten het beeld ligt het Kerkje aan Zee.

Een straatje achter het voormalige gemeentehuis van het eiland Urk, nu museum het Oude Raadhuis.

Schaatsers uit Lemmer lopen door het oude dorp voorbij de bakkerij, ook tegenwoordig is hier nog De Oude Bakkerij gevestigd.

Twee kiekjes in de Torenstraat, de eerste in oostelijke richting, de tweede in westelijke richting, met in de achtergrond de Bethelkerk.

Oom Dirk heeft een monumentje achtergelaten
Otto de Boer en Toon Back besluiten hun rondje Urk aan de havenkade, op de plek waar hun oom Dirk ruim tachtig jaar eerder voet op Urk zette. Ze zijn onder de indruk van de tocht die ze hebben afgelegd in de voetsporen van hun oom. "Wat ik heel boeiend vond, was om alles in de bredere context te zien", zegt Toon Back. "Al die opnamen die hij heeft gemaakt zijn natuurlijk van allerlei details, maar nu zie je ook de omgeving waarin het is gebeurd. Je ziet de grote lijnen en dat spreekt mij toch ook wel aan."

Otto de Boer: "Ik vind het ook wel ontroerend, heel bijzonder. Dat je in de voetsporen stapt van je oom die hier geweest is en die dingen heeft gezien en met camera heeft vastgelegd. En dat je diezelfde reis maakt, dezelfde route aflegt en daardoor dingen ziet die hij ook heeft gezien."

"Oom Dirk heeft echt een monumentje nagelaten", zo concludeert Toon Back.

Omroep Flevoland heeft eind 2020 zes filmblikken met daarin bijna anderhalf uur aan 8mm-film in handen gekregen. Het materiaal, van de hand van Noord-Hollander Dirk de Boer, bevat bewegend beeld uit de jaren 1940 tot 1945 en biedt een unieke blik op Urk en omgeving in die periode. De filmrollen zijn begin 2021 gedigitaliseerd en deels gerestaureerd. De documentaire over het dagelijks leven op Urk is de derde die voortkomt uit het filmmateriaal van De Boer. Vorig jaar zonden we al de documentaires 'De Camera van Dirk de Boer - Oorlog en Vrede op Urk' en 'De Camera van Dirk de Boer - Bouw van een Gemaal' uit.