omroep flevoland

Over drie dagen bestaat de stad Amsterdam precies 749 jaar en start een feestjaar richting het 750-jarig bestaan. Binnen onze provincie heeft met name Urk een bijzondere historische band met de hoofdstad. 

Urk was 132 jaar lang eigendom van Amsterdam. Dat was tussen 1660 en 1792. Daarna bleef het eiland tot 1942 onderdeel van de provincie Noord-Holland.

Vandaag de dag zijn er op Urk niet heel veel sporen meer te vinden van de 'Amsterdamse periode'. Gids Henk Kapitein neemt ons op deze mistige dag mee naar de bouwwerken die wel door Amsterdamse invloed tot stand kwamen. We beginnen bij de vuurtoren.

Het was dus een enorme drukte voor de kust van Urk, waarvan de keileembult een herkenbaar punt was in de Zuiderzee.

Dag en nacht brandend kolenvuur
Al in 1617 wilde Amsterdam dat de Staten van Holland op Urk een vuurbaak zouden bouwen, waarop met kolen vuur werd gestookt. En dat moest dag en nacht branden, vertelt Henk Kapitein.

Zo was de locatie van Urk ook in de nacht goed te zien en liepen de schepen niet vast op de ondieptes. De gedenksteen uit 1617 vind je nu nog steeds in de zijkant van de huidige vuurtoren.

Voor wat, hoort wat
Tijdens een etentje bij de schout van Urk belooft de grote stad goed voor het eiland te zullen zorgen. Dat dient ten slotte een belangrijk economisch belang.

De schout op zijn beurt belooft aan alle plichten van Amsterdam te zullen voldoen. Eén daarvan is meteen een gevoelige. Het tot dan toe grotendeels katholieke Urk zal protestants moeten worden. Henk Kapitein: "Amsterdam heeft gezegd: als we gaan investeren in Urk dan moet Urk er ook iets voor terugdoen. Dus: protestants." De bekering van de Urker zal niet eenvoudig zijn blijkt later.

Betere zeewering door loterij
In 1710 zorgt een zware storm voor veel schade op Urk. Nicolaas Witsen, die in de jaren daarvoor meerdere keren burgemeester van Amsterdam was, komt hoogstpersoonlijk naar het eiland toe om te kijken. Hij is door die eerdere rol nog steeds een man met aanzien. Na zijn komst er meteen een plan van aanpak om Urk beter te beschermen tegen de golven en de wind. 

Om de lagergelegen delen van het eiland komt een palenscherm en de Urker vissers krijgen een strekdam waar ze met hun schepen achter kunnen schuilen.

Gegoede Amsterdammers hielpen zo Urk te behouden voor de golven. In latere jaren volgen nog meer van zulke loterijen.

Zonder Amsterdam, geen Urk
De Urkers wenden zich in 1751 nogmaals tot Amsterdam. Opnieuw wordt enorm veel land van het eiland afgeslagen. De hoofdstad komt ook dan weer in actie. Het palenscherm wordt langs de hele kust aangebracht.

En daarnaast komt er aan de westkant bij de vuurbaak een stenen glooiing die het hoge gedeelte van Urk beschermt.

De kruisen van Amsterdam
De scheepvaart koerst in de achttiende eeuw niet alleen op de vuurbaak. Ook het kerkje op het Hoge Klif is een belangrijk richtpunt. Ook het godshuis heeft ernstig te leiden onder stormen. Amsterdamse metselaars en timmermannen herstellen de schade trouw.

Boven de deur zie je nu nog de drie kenmerkende Amsterdamse witte kruisen uit het wapen van de hoofdstad.

Modern gedenkteken
Een symbool van de scheepvaart is het anker. Je vindt zowel bij het Kerkje aan de Zee als bij de vuurtoren een exemplaar. Eén ander Urker anker heeft ook een duidelijk Amsterdams tintje. Daarvoor verlaten we het oude gedeelte van het dorp en gaan we naar woonzorgcentrum Talma Haven. 

Aan de Ankerplaats staat een kunstwerk van een anker, maar dit exemplaar is gemaakt van bijzondere onderdelen. "Het is een gedenkteken dat is aangeboden door de Amsterdamse Binnenvaart-Sociëteit als herinnering aan de eeuwenlange scheepvaartband."