omroep flevoland

De misstanden op zorgboerderij Zonnehoeve in Zeewolde hadden voorkomen kunnen worden als de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd, GGD Flevoland en de gemeente Almere in een vroeger stadium hadden ingegrepen. Dat zegt Marcel Canoy, hoogleraar Gezondheidseconomie aan de VU.

De eerste melding van gebrek aan goede zorg werd al in 2018 gedaan. Dat er nu pas ingegrepen is, komt volgens hem omdat de betrokken organisaties naar elkaar keken maar niets deden.

Twee weken geleden schetsten verschillende ouders van bewoners een onthutsend beeld over de zorginstelling. Volgens hen was het een psycho-boerderij en werd er met pgb-geld wiet gekocht. De verantwoordelijke voor de problemen was volgens hen leidinggevende A.

"Het is allemaal een beetje pappen en nathouden geweest."

Extreem
"Dit is natuurlijk wel extreem. Dit duurt al zes jaar terwijl het na een paar jaar duidelijk was dat het niet spoorde", aldus Canoy. "Ik denk dat alle instanties die hier bij betrokken zijn het boetekleed moeten aantrekken, dat mag duidelijk zijn. Het is allemaal een beetje pappen en nathouden geweest."

Wat er de afgelopen zes jaar is gebeurd op het gebied van toezicht, wordt duidelijk uit een verslag van gemeente Almere en de GGD dat Omroep Flevoland heeft gekregen. In dit bericht een reconstructie van hoe het zo mis kon gaan.

Lees terug: 'Het was een psycho-boerderij'

Hoe is de zorg geregeld?
Om te begrijpen hoe het toezicht op een zorgboerderij wordt uitgevoerd, moet eerst kort het systeem van het Persoons Gebonden Budget (pgb) uitgelegd worden.

Een pgb is een budget waarmee cliënten zelf mogen kiezen waar ze zorg willen ontvangen. Ze krijgen als het ware geld om zelf zorg te 'kopen'. Wel is er een pgb-houder die het geld beheert en er ook op toeziet dat het verantwoord wordt uitgegeven. Vaak is dat een ouder.

Op de Zonnehoeve mochten cliënten wonen met een pgb vanuit de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en een pgb vanuit de Wet langdurige zorg (Wlz). Twee aparte pgb's met ook twee verschillende verantwoordelijken.

Voor de Wmo-cliënten waren de gemeente Almere en GGD Flevoland verantwoordelijk. De gemeente verstrekte namelijk deze pgb's. Voor Wlz-cliënten is de rijksoverheid verantwoordelijk en wordt de PGB door zorgkantoren geregeld. Voor de controle is er de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ).

Almere is centrumgemeente
Als het gaat over de verantwoordelijkheid van de pgb vanuit de Wmo is de gemeente Almere op een aantal gebieden eerstverantwoordelijk. Dat is tussen de verschillende gemeenten zo afgesproken. Alhoewel de Zonnehoeve in Zeewolde ligt, is Almere als centrumgemeente verantwoordelijk voor de uitvoering van de zorg.

De eerste tekortkomingen
Als eerste gingen de gemeente Almere en GGD de Zonnehoeve controleren. Dat gebeurde in de lente van 2018, nadat er 'signalen' waren binnengekomen.

Er werd besloten om toezichthouders naar de zorgboerderij te sturen voor een onderzoek en die kwamen terug met zorgelijke uitkomsten. Op alle punten waarop gecontroleerd werd, waren tekortkomingen. Er werd besloten om met de Zonnehoeve te praten en een lijst met verbetermaatregelen mee te geven.

Daarnaast was een deel van de woningen onveilig, was de begeleiding ook onvoldoende op orde en ontbrak er een signaleringsplan. Dat is een hulpmiddel om gedrag te herkennen op het moment dat het minder goed gaat met een cliënt.

De Zonnehoeve

Gemeente Almere kreeg steeds meer door dat de zorg op de Zonnehoeve niet op orde was en besloot gesprekken te voeren met de bewoners met een Wmo-indicatie. Ze kregen de mogelijkheid aangeboden om naar een andere plek te verhuizen.

Dat zagen de bewoners toch niet zitten. Ze vonden de boerderij een fijne plek om te wonen, ondanks dat er dingen niet goed gingen.

In 2020 kwam er bij de gemeente Almere voor het eerst een officiële klacht over de Zonnehoeve binnen. Na onderzoek bleek dat er een tekort was aan goed personeel, het beleid was gebrekkig en het bedrijf miste sturing. Daardoor kregen de bewoners niet de zorg die ze behoren te krijgen.

De Zonnehoeve moest van de gemeente per direct meer zorgpersoneel inhuren en een interim-manager aanstellen. Ook moest ze onderzoeken welke zorg iedere cliënt daadwerkelijk nodig had.

Geen vertrouwen in verbetering
Een jaar later, begin 2021, liet GGD Flevoland in een brief weten er geen vertrouwen in te hebben dat er verbetering zou komen. De Zonnehoeve was volgens de GGD niet in staat om de kwaliteit op het vereiste niveau te krijgen.

De Zonnehoeve zelf was juist van mening dat zij op vrijwel alle punten de zorg wel op orde had.

De conclusies logen er opnieuw niet om: de bedrijfsvoering heeft voorrang op zorg, de begeleiding is onder maat, de woningen zijn onveilig en onhygiënisch, er was geen 24-uurszorg voor de cliënten en de scheidslijn tussen werk en privé was dun. Net als in 2018 en 2019 kwam er opnieuw een lijst met forse tekortkomingen.

Administratieve chaos
Daarnaast is ook de administratie onderzocht en werd gekeken of het geld van de pgb wel goed besteed werd. Dus of de cliënten er wel goede zorg voor terugkregen. Maar de administratie was niet op orde en dus er kon niks gecontroleerd worden.

Wel werd duidelijk dat niet altijd de volledige zorg is geleverd aan bewoners, maar dat de Zonnehoeve wel altijd het maximale bedrag aan pgb heeft geïncasseerd.

Uiteindelijk heeft de Zonnehoeve een terugvordering gekregen van de gemeente en moest er geld terugbetaald worden. Hoeveel is niet bekend.

De gemeente besloot om met de Wmo-cliënten, want die zijn hun verantwoordelijkheid, om de tafel te gaan en te kijken of de Zonnehoeve nog wel de juiste plek was. Daarnaast liet gemeente Almere geen nieuwe pgb-cliënten meer toe.

Sprankje hoop
Tijdens een check in 2022 kwam er voor het eerst een voorzichtig positief geluid. De toezichthouders kregen namelijk het idee dat de leiding van de Zonnehoeve actief aan de slag was gegaan om verbeteringen door te voeren.

Maar waar in 2022 een sprankje hoop was, verdween dat in 2023 tijdens een nieuw onderzoek als sneeuw voor de zon. Opnieuw werd de ene tekortkoming na de andere geconstateerd.

Tekortkomingen die al jaren bekend zijn bij de GGD en de gemeente: Onvoldoende opgeleid personeel, onveiligheid op het gebied van hygiëne, cliënten die onder druk staan en brandgevaar.

Niet meer de verantwoordelijkheid van de gemeente
Bij de gemeente Almere raakte het geduld op. Er werd besloten dat cliënten die op de Zonnehoeve wonen het geld van de pgb niet meer aan de zorgboerderij mochten besteden. Maar wat bleek: op de Zonnehoeve woonde nog maar één iemand met een pgb van de gemeente.

Uit gesprekken met ouders en een oud-medewerker werd duidelijk dat pgb-houders door de leiding van de Zonnehoeve werden overgehaald om een pgb vanuit de Wlz te nemen. Dat is volop gebeurd, waardoor de gemeente niet meer de verantwoordelijkheid voor die cliënten had. Almere kon er ook geen toezicht meer op houden. Die verantwoordelijkheid lag bijna volledig bij de Inspectie voor Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ).

De inspectie kreeg uiteindelijk in 2023 ook signalen dat één en ander niet goed ging op de zorgboerderij. Uiteindelijk besloot ze in september 2023 een bezoek te brengen. Daar constateerde de inspectie ook de misstanden die ook al jaren bekend waren bij de GGD en de gemeente.

Verplicht om kwaliteit op orde te krijgen
De inspectie besloot een aanwijzing op te leggen. De Zonnehoeve werd verplicht om de kwaliteit op orde te krijgen. Er werd een interim-team aangesteld dat vanaf het begin van 2024 meehielp aan de verbeteringen.

Drie maanden zou het interim-team actief zijn, maar nog voor de deadline legde het team het werk neer. De precieze reden is niet duidelijk, maar vanaf dat moment had de Zonnehoeve geen enkele zorgmedewerker meer die over de de juiste papieren beschikte.

Acuut gevaar
De IGJ kreeg daar lucht van en kwam een dag later, op 5 maart, poolshoogte nemen. Ze zag dat de professionele begeleiding volledig ontbrak en besloot dat dit zo niet langer kon.

De cliënten liepen acuut gevaar. Er werd direct een bevel opgelegd: de Zonnehoeve moest stoppen met het verlenen van zorg. De inspectie laat weten verder niet op de zaak te kunnen ingaan, omdat het onderzoek nog loopt.

Lees ook: Inspectie sluit Zorgboerderij Zonnehoeve in Zeewolde

'Slap verhaal'
De GGD Flevoland en de gemeente Almere zeggen in een reactie er alles aan gedaan te hebben om de zorg te waarborgen op de Zonnehoeve. Hoogleraar Marcel Canoy vindt dat er meer had moeten gebeuren.

"Ja, dat vind ik een slap verhaal. Technisch gezien klopt het misschien wel, maar je weet dat het met de zorgcliënten van de gemeente niet goed gaat en dan zeg je, die anderen interesseren me niet? Dan ga je toch als GGD naar die andere organisaties en zeg je: we geven ze een jaar de tijd om de boel op orde te maken en anders sluiten we de tent."