omroep flevoland

Vanaf de weg kun je hem bijna niet zien, maar achter een aantal struiken in het buitengebied van Kraggenburg staat een gebouw dat er al stond voordat de Noordoostpolder droogviel.

Urk was er, Schokland was er, maar er is nog een derde plek die er ook al was: de lichtwachterswoning van Oud-Kraggenburg. In dit artikel lees je meer over de geschiedenis van een van de minst ontdekte plekken van Flevoland.

Bekijk hier de uitzending over Oud-Kraggenburg:

De geschiedenis van de lichtwachterswoning gaat terug tot 1840. Zwolle wil in die periode graag uitgroeien tot een echte havenstad. Het moest de derde havenstad van Nederland worden, maar Zwolle ligt niet direct aan het water. Er moest daarom een vaarweg komen naar de stad toe. Besloten werd het Zwarte Water begaanbaar te maken, zodat schepen met meer diepgang naar Zwolle konden varen. Voor de kust werd in het Zwarte Meer een vaargeul uitgegraven die de naam het Zwolse Diep kreeg.

Strekdammen
Die vaargeul kon gemakkelijk dichtslibben. Hij moest daarom beschermd worden. Aan weerszijden werden er twee strekdammen aangelegd vanaf het land, het water in. Bij een zware storm zouden schepen daardoor al veilig zijn, wanneer ze tussen de dammen voeren. Ook kon er bij de toegang van de vaargeul tol worden geheven, waardoor Zwolle extra inkomsten kreeg.

Zo lagen de strekdam en Oud-Kraggenburg er destijds bij op de kaart. (Omstreeks 1900).

Wist je dat?...
...er in 1856 een parlementaire enquête is gehouden over de werkzaamheden voor de aanleg van de strekdammen en de verdieping van het Zwolse Diep. Een parlementaire enquête is het zwaarste middel dat de Tweede Kamer kan inzetten als zij de onderste steen boven wil krijgen in een bepaalde zaak. Het onderzoek ging in dit geval over de hinder die de scheepvaart en handel in Drenthe en Overijssel ondervonden van de werkzaamheden voor de aanleg. Ook de tolheffing kwam ter sprake. Via het Zwolse Diep gingen schepen naar Genemuiden in Overijssel en naar Meppel in Drenthe.

Innovatieve dammen
De strekdammen moesten op dat moment nog aangelegd worden. Dat gebeurde voor die tijd met een nieuwe techniek. Als onderlaag voor de dammen werden zogenoemde kraggen gebruikt. Dit zijn drijvende wortelstronken en andersoortig groenafval. Na verloop van tijd vormden deze een goede basis om dingen op te bouwen. Door de dammen met behulp van kraggen aan te leggen, werd er veel tijd en geld bespaard. Op de zuidelijke strekdam werd een havenmeesterswoning gebouwd. Deze was in 1848 klaar. Naast die woning stond een torentje met licht. De woning, de lichtmast en het puntje van de zuidelijke strekdam werden samen Kraggenburg genoemd. Aan het begin van de strekdam werd een vluchthaven aangelegd, waar schepen tijdens zwaar weer een veilig heenkomen konden vinden.

Oud-Kraggenburg vanaf het uiterste puntje van de strekdam.

Het wonen in de havenmeesterswoning was destijds niet echt een pretje. Het weer op de kop van de strekdam kon erg guur zijn. Soms moesten de havenmeester en zijn gezin gered worden, omdat de weersituatie te slecht was. Uiteindelijk werd de oorspronkelijke havenmeesterswoning daarom weggehaald en kwam er een stenen gebouw met zinken dak voor terug. De lichttoren werd vervolgens op het dak van de woning geplaatst. De nieuwe woning was op een terp gebouwd, zodat deze verder boven het water uitstak. De nieuwe havenmeesterswoning was klaar in 1877. En die datum staat vandaag de dag nog steeds op de woning. In 1877 werd ook de tolheffing voor toegang tot het Zwolse Diep afgeschaft.

Geen gas, water en licht
De woning bleef tot 1920 bewoond. Al die tijd was geen gas, licht of stromend water aanwezig. In 1920 werd de vuurtoren bovenop de lichtwachterswoning elektrisch. Er was toen geen reden meer om iemand zo afgelegen, onder soms moeilijke omstandigheden, aan het begin van de strekdam te laten wonen. Halverwege de jaren dertig werden bovendien al plannen gemaakt voor het droogleggen van de Noordoostpolder. In 1942 gebeurde dat dan ook. De strekdammen werden weggehaald en de oude lichtwachterswoning kwam middenin het nieuwe land te liggen.

Oud-Kraggenburg net na de inpoldering.

Het huidige dorp Kraggenburg dankt zijn naam aan de lichtwachterswoning. Toen Kraggenburg ontstond, werd de plek waar de lichtwachterswoning staat omgedoopt tot Oud-Kraggenburg. Sinds de inpoldering is de lichtwachterswoning weer bewoond. In 1971 kwam hij in particuliere handen en dat is hij nog steeds.

Oud-Kraggenburg te koop
Omdat het particulier bezit is, is het niet altijd mogelijk de woning te bekijken. Johan Wooldering is sinds 1998 eigenaar van het pand. Maar hij heeft na jaren woonplezier de lichtwachterswoning vanwege privéomstandigheden nu te koop gezet. De woning is in 2001 helemaal gerestaureerd. "Het is geweldig mooi hier", zegt Woolderink. "Het is een prachtige plek, een oase van rust en het is zo heerlijk om hier te mogen wonen."

Wist je dat?...
...Oud-Kraggenburg de enige nog bestaande lichtwachterswoning in Nederland is met een lichthuis op het dak? Dat zegt de Nederlandse Vuurtoren Vereniging. Het type bouw is maar weinig toegepast. In Zierikzee stond lange tijd een lichtwachterswoning met een lichtopstand op het pannendak. Maar deze is tijdens de Tweede Wereldoorlog afgebroken. Ook de 'voogdwoning' op Rottumeroog had een lantaarnachtige uitbouw op het pannendak, maar dit was maar een uitkijkpost.

Eigen festival
In 2021 is er voor het eerst een festival gehouden bij Oud-Kraggenburg. Tijdens het Festival VeerKrag werd er gezongen en waren er theaterstukken. "Ik wil dat er meer aandacht komt voor het verhaal van Oud-Kraggenburg", vertelt organisator Wousje Schutte.

Oud-Kraggenburg vandaag de dag. Foto: emmeloord.info.

"Iedereen kent Schokland en Urk", merkt Schutte. "Maar het verhaal van Kraggenburg ligt veel meer op de achtergrond. Ik wil daar verandering in brengen." Festival VeerKrag vertelt de geschiedenis van Kraggenburg via de belevenissen van kapitein Berend Jans Jonkers. Het schip van deze kapitein vroor in 1849 vast in het Zwolse Diep, het verbindende kanaal tussen de Zuiderzee en Zwolle. "Mijn creatieve brein sloeg daarop aan. En toen heb ik daaromheen een festival bedacht." Een audiotour over Berend Jans Jonkers is hier te beluisteren.

De lantaarns van Oud-Kraggenburg werken overigens nog steeds. Zowel de lamp op het dak, als die op de hoek van de voormalige strekdam.

Nog niet uitgekeken? Kijk dan hier de aflevering over het Weerwater terug: