omroep flevoland

Je zou het niet meteen denken, maar Nagele in de gemeente Noordoostpolder, is een van de meest unieke dorpen van Nederland. Het is niet het kleinste dorp, het heeft niet de hoogste kerk en het staat ook niet bekend om de visserij of kaas. Maar Nagele is op gebied van architectuur met niets anders te vergelijken. In dit artikel: Hoe Nagele uitgroeide tot een uniek dorp qua architectuur, maar ook de vraag of het idee nog wel toekomstbestendig is.

In 1942 viel de Noordoostpolder droog en werd er begonnen met de bouw van elf dorpen. Daar moesten landarbeiders komen te wonen die gingen werken op de akkers in de nieuwe polder. De invulling van de Noordoostpolder werd verzorgd door de directie van de Wieringermeer. Die polder in Noord-Holland was al eerder drooggevallen en de mensen die dat proces leidden mochten zich vervolgens ook over de inrichting van de Noordoostpolder ontfermen.

Verschil met andere dorpen
De eerste acht dorpen in de Noordoostpolder kregen allemaal een traditionele opbouw. Die begon met een 'brink', waar omheen het dorp vervolgens werd aangelegd. Deze stijl werd ook wel de 'Delftse School' genoemd. Maar bij Nagele werd de aanpak anders. De directie van de Wieringermeer vroeg de architectencollectieven 'De 8' en 'Opbouw' om met een idee te komen voor het dorp.

Meer geschiedenisverhalen over Flevoland lezen? Neem een kijkje op de themapagina van Tot op de Bodem.

De 8 was op zoek naar ideeën die op congressen van het CIAM ingebracht konden worden. Het CIAM was een soort platform, waar architecten samenkwamen om zich te richten op ontwerpen voor moderne stedenbouw. Zo kwam De 8 met een ontwerp voor Nagele.
Er was een duidelijke opdracht vanuit de directie:

Ontwerp een dorp met ongeveer 300 woningen, 3 kerken, 3 scholen, winkels, een dorpshuis, een sportzaal, horeca en een begraafplaats.

In 1954 was het plan voor Nagele klaar en begon ook de bouw. Het plan werd ondertussen wel bijgesteld van 300 naar 500 woningen. Het idee was om zeven woonhoven aan te leggen, rondom een ringweg. Elk hof bestond uit laagbouw, met tuinen en een gemeenschappelijk grasveld.

Functiescheiding
Architecten vonden dat alle huizen modern, strak en fris moesten ogen. Aldo van Eyck en Daniël van Ginkel leverden het ontwerp voor de drie scholen op de centrale ruimte. Vanaf 1962 lag de bouw van Nagele tijdelijk stil. De directie van de Wieringermeer maakte toen een plan voor de voltooiing van het dorp, waarin de opzet van Nagele kleine wijzigingen onderging. Zo kreeg de woonhof in de noordwesthoek vrijstaande woningen, in plaats van rijtjeshuizen. Ook werden er extra woningen gebouwd op een lege strook bij de Klaverhof, de Koolzaadhof en de Vlashof.

In 1962 werd de verantwoordelijkheid voor het dorp overgenomen door de nieuwe gemeente Noordoostpolder. Begin jaren 70 was de bouw van het dorp klaar. Nagele werd bijna volledig uitgevoerd zoals was geschetst. Met alleen wat kleine aanpassingen, die bouwkundig niet van waarde waren.

Nagele kenmerkt zich door de scheiding van functies. Dit was de visie van de architecten en werd in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw 'het nieuwe bouwen' genoemd. De winkels bevinden zich aan de doorgaande weg. De verenigingsgebouwen, kerken en scholen liggen in een ring in het midden van het dorp. En daar omheen wordt gewoond. Ook de begraafplaats en de sportvelden liggen los.

Maar in 1974 bleek al dat er behoefte was aan meer woningen. Daarom werd er met een aantal architecten van 'De 8' gesproken over uitbreiding van het dorp.

Belangrijk was daarbij dat uitbreidingen niet mochten afwijken van het oorspronkelijke dorp.

Mee met nu
Woningbouw van de jaren 70 vergt onderhoud. Daarom moet ook Nagele met de tijd mee. In de loop van de jaren bleek een aantal gebouwen niet meer te voldoen aan de wettelijke eisen voor woning- en winkelbouw. Een aantal gebouwen heeft een andere functie gekregen.

Begin 2011 werd het Wijksportgebouw gesloopt. Daar kwam multifunctioneel centrum Het Rietveld voor terug. Dit gebouw heeft een opbouw die past bij de kerken en bij de scholen op de centrale ruimte. Het bestaat uit drie aaneengeschakelde blokken van verschillende grootte, rondom een glazen bouwdeel. In 2011-2012 renoveerde woningcorporatie Mercatus het deel van de Rietveldwoningen in Nagele dat niet in particulier bezit is. In 2014 werd het restaurant op het Schokkererf gesloopt. Ook fuseerden de Titus Brandsmaschool en de Ringloop en gingen zij onder één dak verder.

De geschiedenis van Nagele gaat eigenlijk al duizend jaar terug. Tot 1300 lag er een eiland tussen Schokland en Urk, genaamd Nagele. Op dat eiland stonden wat huisjes en een kerk. Maar na een zware storm verdween het eiland volledig in zee. Op oude kaarten komt de naam nog steeds voor.

Nagele staat vandaag de dag nog niet stil. Er komen nog steeds nieuwe woningen bij in het dorp. Niet door uitbreiding, maar door zogenoemde inbreiding. Zo komen er nieuwe woningen aan de Noorderwinkels. Ook komt er een appartementencomplex op de plek waar vroeger restaurant 't Schokkererf zat.

Het Polmanhuis
Een goed voorbeeld van een oorspronkelijke Nageler woning is het Polmanhuis. Deze woning, die te bezichtigen is, werd vernoemd naar Annie en Bernard Polman, de eerste bewoners van de Karwijhof 20. Het huis is ingericht als een woning in de jaren '50.

In het huis staan geen bordjes die waarschuwen om niets aan te raken. Je mag gewoon overal aan zitten. "Dit huis is echt een schoolvoorbeeld van het nieuwe bouwen destijds. Het laat zien hoe de architecten in die tijd naar woningbouw keken", vertelt Natascha Drabbe, van Iconichouses.org. Je kon zien dat de architecten veel invloed hadden op het wonen van de mensen, weet Drabbe.

Een voorbeeld is de semi-doorzon-woning. Deze heeft nog wel een scheidingsmuur tussen de huiskamer en de woonkamer, maar die is van glas. Dit betekent dat het zonlicht er doorheen kan. Het was één van de aspecten die de bewoners enorm konden waarderen: de grote lichtinval in het huis.