Grensoverschrijdend gedrag Urker jongeren is een moeilijk vraagstuk

URK • Vr 4 december 2020 | 18:55 • Vrijdag 4 december 2020 | 18:55

Waarom vertonen juist Urker jongeren grensoverschrijdend gedrag? Het is een vraag die iedere keer weer naar boven komt als er zich iets heeft voorgedaan in het dorp. Maar het blijkt ook een vraag te zijn die niet simpel en eenduidig te beantwoorden is. Het is een optelsom van factoren die Urk én de Urker jongeren anders maakt dan welke plaats ook.

De vraag naar het waarom van dit grensoverschrijdende gedrag van een deel van de Urker jeugd is weer actueel, deze keer vanwege de ongeregeldheden die afgelopen twee weekenden plaatsvonden in het vissersdorp. Tientallen jongeren gingen de straat op om te rellen. Alles gadegeslagen door een publiek van honderden kinderen, tieners en volwassenen.

Dat er gedoe is op Urk, vaak gecombineerd met vuurwerk, is iets van alle tijden. In de afgelopen decennia vormde het vissersdorp met enige regelmaat het decor van rellen, opstootjes en ernstige overlast. De laatste twee zaterdagen van november waren in die zin dus geen uitzondering. Het gaat eigenlijk altijd om jongeren, grote groepen, vuurwerk, totale lak aan regels en politie, hordes toeschouwers en voordat het middernacht is (en dus zondag) is het afgelopen.

Maar hoe komt dat nou? Uiteenlopende experts, ervaringsdeskundigen, Urkers, hulpverleners en politiek hebben zich het hoofd gebroken over deze vraag. Vaak met de bedoeling om op die manier een einde te kunnen maken aan allerlei ongewenste situaties.

Groot deel Urkers is jong
Een belangrijk punt wordt bepaald door de bevolkingsopbouw van Urk. Bijna de helft van de Urkers is jonger dan 25 jaar. Het is maar een klein deel daarvan dat aan het rellen slaat, maar dan gaat het dus al snel om een hele grote groep. Oud-politiechef op Urk Johannes Spoelstra zegt dat de jeugd veel buiten op straat is. “Die hele groep bepaalt veel, ze hebben een beetje te veel hormonen, de adrenaline vliegt ze de oren uit. En dan zijn ze ook niet meer aanspreekbaar. Er is altijd een groep sensatiezoekers en daar komen ze vanuit alle hoeken op af. Dat is altijd al zo op Urk."

"Ik loop met het schaamrood op mijn kaken"

— Louwe Kramer, Urker horeca-ondernemer

Het grootste deel van de Urkers is helemaal niet van dit grensoverschrijdende gedrag gediend, zegt Urker horeca-ondernemer Louwe Kramer. "Ik loop hier met het schaamrood op de kaken, dit moeten wij gewoon niet doen op Urk." Kramer neemt niet alleen de jongeren dit gedrag kwalijk, ook de nieuwsgierigen die komen kijken naar de rellen, maakt hij verwijten. Kramer zegt dat die kijkers de zaak erger maken. "Die rellende jongeren denken dan 'Kijk, we zitten in een stadion te spelen, we hebben toeschouwers, we gooien er nog een schepje bovenop'."

Stoerdoenerij en het krijgen van respect van dorpsgenoten is een belangrijke factor bij het grensoverschrijdende gedrag van de jeugd. Uit onderzoek blijkt dat het verkrijgen van status en competitie onderling veel voor komt onder Urker jongeren. Antropoloog en godsdienstsocioloog Durk Hak bevestigt dat mensen in het algemeen als eerste op zoek zijn naar fysiek welzijn; eten, drinken, onderdak en seks. Daarna volgt status, het goed willen doen in de ogen van anderen en dat er van hen gehouden wordt. Volgens Hak zit het met de eerste punten wel goed met de Urker jongeren. "Wat het verkrijgen van status, bevestiging en liefde betreft, proberen Urker jongeren dat specifiek anders te krijgen dan anderen. Ze springen uit de band."

"Laten lopen en de andere kant uitkijken is het gebruik op Urk"

— Durk Hak, antropoloog/godsdienstsocioloog

Volgens de antropoloog is het voor Urker jongens belangrijk om alfamannetje te zijn, of er in ieder geval zo dicht mogelijk in de buurt te komen: "Dat levert respect op van je soortgenoten en ook van de meisjes, en dat is belangrijk. Dat rellen en regels overtreden is een hele goede manier om dat voor elkaar te krijgen, vinden ze zelf. En als je dan ook nog klappen krijgt van de politie, dan ben je nog stoerder en verdien je nog meer respect."

Antropoloog/godsdienstsocioloog Durk Hak denkt verder dat het grensoverschrijdende gedrag voor een deel verklaard kan worden door de maritieme achtergrond van de Urkers: veel vrijheid, weinig met gezag te maken hebben en zich daar ook weinig van aantrekken. Ook is er volgens hem de religieuze achtergrond; ouders kijken de andere kant uit. Bij de soort godsdienst die op Urk wordt beleden, zie je volgens Hak vaak dat jongeren kunnen doen en laten wat ze willen. "Als het op een bepaald moment niet de bedoeling is dat je slecht gedrag vertoont, dan zal God je wel in de kraag grijpen, zo is de gedachte. Bij de ouders zelf was het ook zo, en met hen is het ook goed gekomen. Als je tot de Here komt, dan houdt het vanzelf op", legt Hak uit.

"De politie staat nu op te grote afstand; ze kennen elkaar niet en dat is dramatisch"

— Johannes Spoelstra, oud-politiechef Urk

Oud-politiechef Johannes Spoelstra kwam in de jaren 70 van buiten Urk en ging er wonen. "Wij hadden als groot voordeel dat we op Urk woonden. Wij kenden ongeveer iedereen en iedereen kende ons. Dus als iemand kwaad wilde en hij zag mij, dan hield het al op. Want zo iemand wist dat ik hem had gezien en dat ik contact met zijn ouders ging opnemen. Want ook die kende ik. Dat vinden die jongeren niet fijn natuurlijk. Maar nu weten agenten helemaal niet wie wie is, want ze wonen hier niet. Ook de Urkers weten niet wie die agenten zijn en trekken zich er ook weinig van aan".

Het kost tijd om vertrouwen op te bouwen, zegt Spoelstra. "Urkers houden niet van vreemden en dat uit zich ook richting agenten die hier rondlopen. Alle alcohol en drugs die in steeds grotere mate worden gebruikt, dragen bij aan de escalatie van dingen. Het is raar dat de politie vaak helemaal niet ingrijpt. Dat zou je juist wel moeten doen, gelijk ingrijpen en de zaak in de kiem smoren."

De oud-politieman vindt het niet goed dat de politie de eerste zaterdag niet heeft ingegrepen en zich zelfs bijna op de achtergrond hield. "Het lijkt hier een soort vrijstaat te worden." De inzet van de ME de volgende zaterdag was goed, wat hem betreft.

Spoelstra denkt dat je wel 100 theorieën los kunt laten op waarom het juist de Urker jongeren zijn die zich zo ongehoord gedragen. Wel denkt hij dat de ouders daar een rol in spelen. Ook in de tijd van Spoelstra was er gedonder (red. rellen rond shoarmazaak Shalom in 1998). "Het probleem is dat er binnen gezinnen nog kleurrijk over dit soort dingen wordt gepraat. Het zijn ouders die daar toen mee te maken hadden, en ze vertellen daar nu nog steeds in geuren en kleuren over tegen hun kinderen. Wat krijgen de kinderen dan mee?"

Onderzoek naar cultuur en jongeren
De Rijksuniversiteit Groningen deed in 2008 onderzoek naar de Urker jongeren in combinatie met de Urker cultuur. Dit onderzoek werd gedaan in opdracht van de gemeente. Er komt duidelijk naar voren dat het gedrag van jongeren door een heel aantal factoren wordt bepaald. Er is niet één duidelijke oorzaak aan te wijzen. Een oorzaak van grensoverschrijdend gedrag is alcohol- en drugsgebruik. Uit het onderzoek blijkt dat het op Urk normaal is dat jongeren wel eens uit de band springen. Vooral jongens doen dat, totdat zij verkering krijgen en gaan trouwen. De meisjes brengen de jongens in ander vaarwater waardoor zij rustiger worden in hun gedrag.

De onderzoekers merken ook op dat ouders moeite hebben om grenzen te stellen aan het drinken van alcohol. De oorzaak hiervan ligt hoogstwaarschijnlijk in de jeugd van de ouders, omdat ook zij toen veel alcohol dronken. Hierdoor kan een vicieuze cirkel ontstaan waardoor het drinken van veel alcohol onder de jeugd wordt gedoogd.

Gedogen van alcohol
Maar hoe is deze vicieuze cirkel ontstaan? Volgens gesprekken met Urkers ligt een mogelijke verklaring in tijden waarin de welvaart plotseling toenam. In de jaren 60 is veel geld verdiend door goede visvangsten en een gunstige markt. Deze winst werd geïnvesteerd in de visserij waardoor er nog meer vis werd gevangen.

Door dit succes had de Urker bevolking veel geld om uit te geven. Zo werd er veel geld besteed aan materiële zaken als huizen, huisinrichting, auto’s en kleding. Ook ontstonden door de toegenomen welvaart behoeftes die er eerst niet waren. Dit bracht volgens de onderzoekers problemen met zich mee, omdat Urkers moeite ondervonden in het omgaan met deze plotselinge toegenomen welvaart. Een mogelijk gevolg is dat spanningen werden geventileerd door het drinken van veel alcohol.

De onderzoekers van de Groninger universiteit zeggen dat deze erfenis van de jaren 60 waarschijnlijk invloed had op het gedogen van veel alcohol door de hedendaagse jeugd. Maar, dit kan alleen zolang de jongeren zondag maar in de kerk zitten en er qua uiterlijk goed uitzien. Zolang dit het geval is zullen ouders uitschieters op het gebied van drank tolereren, blijkt uit het onderzoek.

De apenrots
Uit gesprekken die de onderzoekers met Urkers voerden komt verder naar voren dat jongeren competitief gedrag vertonen en materialistisch zijn ingesteld. Deze instelling uit zich bijvoorbeeld in het aanschaffen van nieuwe scooters en merkkleding. In het opvoeren van deze scooters gaat het erom wie het snelste kan en in het uitgaansleven om wie het meeste kan drinken. Vermoedelijk gaan jongeren die statuscompetitief gedrag vertonen ook met elkaar om. Binnen een groep vrienden waarin veel onderlinge competitie plaatsvindt zal men zich dan ook niet laten kennen. Mogelijk hanteren deze jongeren eveneens een lager normbesef omdat zij eerder normen hanteren die gelden binnen een vriendengroep, zo staat in het onderzoek. Jongeren die problemen hebben en veel tijd doorbrengen buiten het gezin en familie lopen meer risico op het vertonen van grensoverschrijdend gedrag.

De opvoeding
Maar in hoeverre speelt de opvoeding een rol in het grensoverschrijdende gedrag door Urker jongeren? Uit het Groninger onderzoek komt naar voren dat de opvoeding op het voormalige eiland wordt gekenmerkt door weinig regels, veel vrijheid, gezelligheid, gemakzucht en vanzelfsprekendheid. Moeder draagt een groot gedeelte van de zorg, vader zorgt voor een inkomen. Hij komt meer in beeld als de kinderen in de puberteit komen en dan hanteert vader verbodsregels om grenzen aan te geven. Het is de onderzoekers onduidelijk of deze aanpak effectief is in het tegengaan van afwijkend gedrag.

Hedendaagse ouders zijn zelf opgevoed in tijden waarin het met de economie erg goed ging. In deze tijd maakten Urkers zich niet echt druk over opvoedingsproblemen, zo blijkt uit het rapport. Hierdoor hebben deze ouders weinig regels en grenzen meegekregen die zij op hun kinderen kunnen overbrengen en toepassen.

Privacy
Door de eeuwen heen zijn de bewoners van het eiland Urk (noodgedwongen) een hele hechte gemeenschap geworden. Dit heeft zowel voor- als nadelen. Mensen houden elkaar in de gaten. Om aan de aanwezige sociale normen te voldoen worden problemen zoveel mogelijk binnen familieverband en/of gezin gehouden, blijkt uit het onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen. Je wilt niet dat jouw privézaken als een lopend vuurtje door het dorp gaan. Maar het is onduidelijk of deze problemen binnen familieverband worden opgelost of dat ze verborgen worden gehouden. Het zou kunnen dat het verbergen van problemen en het niet inschakelen van professionele organisaties bijdraagt aan het drinken van veel alcohol en het gebruiken van drugs.

"Vuurwerk is hun lust en hun leven, gecombineerd met sensatiezucht. Dan krijg je dit"

— Mark Cobussen, oud-politieman Urk

Mark Cobussen is gepensioneerd politieman op Urk. Cobussen zegt dat er ongelofelijk veel jongeren zijn op Urk. Die hangen normaal in de illegale barretjes, maar omdat nu alles dicht is gaan ze ergens anders sensatie zoeken. Het is volgens Cobussen een klein clubje raddraaiers dat met hun acties veel publiek trekt en daardoor wordt het meer.

De ouders staan er letterlijk bij te kijken en ook de kerken doen er over het algemeen niet veel aan. Ouders en kerken hebben maar weinig invloed. "Er hangt een sfeertje dat dit soort situaties gewoon leuk is. De ouders hebben het vaak zelf ook gedaan en dat is ook goed gekomen vinden ze, dus dit is wel leuk."

"Ik hou mijn hart vast voor de komende weken, want ik weet niet hoe lang zo'n grote inzet van ordehandhavers volgehouden kan worden." Cobussen onderschrijft het verhaal van oud-politiechef Spoelstra dat de onbekendheid van de huidige dienders niet bijdraagt aan het in de hand houden van kwaadwillende jongeren. "Wij kenden ongeveer iedereen en hun ouders ook, dat geldt nu niet meer. Als agenten hier acht uur komen werken of uit andere gemeenten komen, dan hebben die jongeren daar geen respect voor. Ze kunnen anoniem hun dingen doen, want de politie weet toch niet wie ze zijn."

De nieuwe burgemeester gaat er hard in, vindt Cobussen. De oud-politieman denkt overigens niet dat de rellen begonnen zijn om te testen hoe de nieuwe burgemeester reageert. "Ik denk dat de inzet van veel politie en de ME goed kan werken. Je kunt dan duidelijk maken dat dit gedrag niet wordt getolereerd en je kunt degenen die tot die rellen aanzetten er tussenuit halen. Dan stopt het. Maar het is wel belangrijk dat deze aanpak een tijd wordt volgehouden, dus de volgende keer niet weer denken 'we kijken het wel even aan', want dan geef je geen duidelijk signaal af", zegt de oud-politieman. "En dat is belangrijk, want Urkers denken maar al te vaak dat ze zelf wel uitmaken wat er gebeurt.''

In gesprek gaan
Urker Louwe Kramer organiseerde in 2011 na een reeks incidenten twee bijeenkomsten om over de problemen met jongeren te praten en er iets aan te doen. Eén avond was voor ouders, één voor de jongeren. "Ik was er op dat moment helemaal klaar mee, want ook toen waren er rellen en een paar hebben toen zelfs een vuurwerkbom bij de deur van de burgemeester neergelegd. Er is toen echt een grens gepasseerd. We hebben tijdens die avonden open met elkaar gesproken over wat we er samen aan kunnen doen om dit te voorkomen. Ook binnen gezinnen werd er toen veel over gepraat", aldus Kramer. Deze bijeenkomsten waren een succes. Het bleef een paar jaar rustig, zonder grote incidenten.

WhatsApp ons!
Heb jij een tip of verbetering? Stuur de redactie van Omroep Flevoland een bericht op 0320 28 5050 of stuur een mail: rtv@omroepflevoland.nl!