omroep flevoland

Dagelijks rijden er mensen over de Larserweg, er zitten tal van bedrijven op industrieterrein Larserpoort en wandelen kunnen we in het Larserbos. Maar waar komen die namen eigenlijk vandaan? Die vinden hun oorsprong in de naam Larsen. In dit artikel vertellen we het verhaal over het dorp Larsen. Een Flevolands dorp dat nooit gebouwd is.

Het is 1957 wanneer Oostelijk Flevoland droogvalt. De polder is op dat moment een moddervlakte en nog niet geschikt voor bewoning. In 1962 kwamen de eerste bewoners naar Dronten. Zij worden ook wel 'de Polderpioniers' genoemd. Het is de bedoeling dat Oostelijk Flevoland net zo ingericht wordt als de Noordoostpolder: één centrale plek (Emmeloord) met veel voorzieningen en allemaal dorpen daaromheen. De dorpen zijn door verschillende architecten gemaakt. Zo zijn bijvoorbeeld Marknesse en Ens ontworpen door Theo Verlaan en Kraggenburg door Piet Dingemans.

Oostelijk Flevoland: Zo gaan we het invullen
Op 6 augustus 1952 werd het eerste ontwerp van Oostelijk Flevoland al gemaakt. De Dienst Der Zuiderzeewerken publiceerde het plan 'De Algemene beginselen van de verkaveling van de Oostpolders'. Dit was eerder nog een algemeen plan, waarin staat dat wegen een grote rol moeten spelen bij de inrichting van de polder. Verder krijgt niet landbouw, maar beplanting prioriteit bij de inrichting. Op 26 februari 1954 was het eerste ontwerp op kaart klaar, bedacht door L.S.P. Scheffer en Cornelis van Eesteren. Van Eesteren wilde 'Strakke en logische lijnen' in het landschap.

Op onderstaande foto is het eerste ontwerp te zien van Oostelijk Flevoland.

In het ontwerp staan alle kernen ingetekend en Larsen ligt daarop zelfs nog tussen Lelystad en Swifterbant in. Verder staan de kernen Burchtkamp, Hoophuizen, Zelhorst, Bremerberg en Abbert ingetekend. Deze zijn uiteindelijk ook nooit ontstaan. Op onderstaande afbeelding is te zien hoe de woonkernen in verschillende plannen op hun definitieve plek terecht gekomen zijn.

Kritiek op de plannen en schrappen van dorpen
Het plan voor Oostelijk Flevoland werd beheerst door drie kwesties; de landbouw was druk aan het moderniseren en de landbouwwerkers verplaatsten zich op een andere manier dan vroeger. Het wegenstelsel moest een belangrijkere rol krijgen in de aanleg. En de beplanting moest verder ingetekend worden in het landschap.

De kwesties hebben grote invloed op het bouwen van Larsen. Want als er minder dorpen zouden komen, konden de wegen makkelijker worden aangelegd. En dat was volgens De Dienst Der Zuiderzeewerken en stedenbouwkundige Van Eesteren erg belangrijk. Landbouwvoertuigen werden groter en dat dwong akkerbouwers tot grotere bedrijven en percelen. Daardoor zijn er minder arbeidskrachten nodig, dus werd het inwonersaantal voor onder meer Larsen naar beneden bijgesteld. In een nota uit 1958 is toen besloten om het aantal dorpen terug te brengen van tien naar zes, maar Larsen stond nog steeds op de kaart.

Lammer Tiggelaar werkte als wetenschappelijk medewerker bij de Rijksdienst voor IJsselmeerpolders. Hij zegt: “Het inrichten van een polder is een ingewikkeld proces, waarin je achter de ontwikkelingen aanloopt. Als je bijvoorbeeld nu de polders zou zijn gaan inrichten, dan zou je hele andere plannen hebben. Nu ben je gericht op stedenbouw. Toen op landbouw."

Plannen bijgesteld
Na het schrappen van de dorpen komt ook Larsen onder een vergrootglas te liggen. Houden of niet houden van het dorp, is de vraag. Vast staat dat er een bredere wegenverbinding tussen Harderwijk, Dronten en Emmeloord moet komen. Met als gevolg dat Larsen werd opgewaardeerd tot een kleinere kern dan Dronten, maar wel groter bleef dan de andere dorpen.

In 1959 bemoeide van Eesteren zich met de definitieve locatie van Larsen. Het dorp werd verplaatst van tussen Lelystad en Dronten naar tussen Lelystad en Harderwijk. Hierdoor sloot het beter aan op de auto- en waterwegen. De Dienst Der Zuiderzeewerken neemt dit plan uiteindelijk over en neemt contact op met de Emmense Niek de Boer.

Het ontwerp van het dorp: 640 woningen
Stedenbouwkundige Niek de Boer krijgt de opdracht een ontwerp te maken van het dorp Larsen. In oktober 1961 levert hij een plan in bij de Directie van de Wieringermeer in Zwolle. Dit plan is digitaal te lezen in Het Flevolandse Archief. De Boer heeft een duidelijk beeld van hoe het dorp moet worden.

Het zou een agrarisch verzorgingsgebied moeten worden. Een groot groenvlak in het midden met scholen en een zestal doodlopende autowegen. In het dorpsplan staat het volgende beschreven:

In een dorp waar de agrarische bevolking om en nabij 2300 zielen zal tellen, dient ruimte te worden gereserveerd voor:
drie schoolgebouwen, elk voor 100-200 leerlingen.
2 kleuterschooltjes
drie kerken; wellicht nog een enkele kleine er bij.
afhankelijk van te nemen beslissingen hetzij een dorpshuis,
hetzij bij de kerken verenigingsgebouwtjes
(Rekening dient gehouden met de mogelijkheid dat het dorpshuis
een aantal functies zal verenigen, zoals medisch centrum, wijkgebouwen voor de Kruisverenigingen, woonhuis verpleegster, depot
bibliotheek enz._
gymnastieklokaal
diepvrieshuis
postagentschap, bijkantoor boerenleenbank(en)
brandweerhuisje
telefoongebouwtje
transformatorhuisje
10-15 winkels: bakkerij, kruidenierszaak, zuivelzaak enz.

Ook maakte de Boer een schetsontwerp van hoe het dorp dan moet komen te liggen.

Lelystad is een bedreiging
Op 27 juni 1962 is er een vergadering van de Planologische Commissie, een bestuur dat in Nederland een provincie adviseert over de plannen voor openbare ruimtes. Stedenbouwkundige Niek de Boer geeft hier een toelichting op zijn ontwerpen. Bepalend voor zijn plan is een driesprong van wegen naar Lelystad, Dronten en de dorpen in Zuidelijk Flevoland, de polderwegen die bij het dorp uitkomen en de ligging van het kanaal (het huidige Larservaart). Het dorp zou uit twee ringen gaan bestaan met in het midden de groene ruimte met scholen. In de eerste ring zijn de woningen en in de tweede ring de kerken.

Het valt iemand binnen de commissie op dat veel woningen alleen te voet bereikbaar zijn. De reactie van De Boer is dat de bewoners dan beter kunnen genieten van al het groen eromheen.

Een ander lid van de commissie vraagt zich af hoe groot de afstand tussen woningen en winkels is, omdat dit in Nagele nog wel eens als te groot wordt ervaren.

Volgens De Boer is Lelystad een bedreiging als het gaat om de afstanden, vooral voor kleine zaken in Larsen. Hij doet dan ook een voorstel voor een warenhuis. De maximale afstand tussen woningen en winkels mag 500 meter zijn.

Start van de bouw van het dorp
'11 oktober 1963' staat er boven een document van de Rijksdienst voor IJsselmeerpolders. Het document gaat over de zandopspuiting en drainage 'ten behoeven van het aanleg van het dorp'. De kosten hiervoor lopen op tot 2,1 miljoen gulden. Daar zijn destijds ook luchtfoto's van gemaakt, die de contouren hebben van het stadsontwerp van De Boer.

Plan van tafel
Documenten waarin zwart op wit staat waarom de bouw van Larsen niet doorgaat, zijn lastig te vinden. Wel geeft een document uit 1958 uitsluitsel waarom er van 10 dorpen eerst terug is gegaan naar 6. Kort samengevat komt het er op neer dat wegenbouw belangrijker is, er minder mensen hoeven te wonen en er dus minder gebouwen hoeven te komen.

De Boer heeft het in zijn plannen vaak over de levensvatbaarheid van zijn dorp Larsen. En zoals Lammer Tiggelaar al aangaf, werden plannen van dorpen aan de lopende band veranderd.

De meest voor de hand liggende reden dat de bouw niet doorging, is de combinatie van al deze aspecten die het dorp Larsen niet levensvatbaar zouden maken. De plannen van het dorp werden daarom in 1964 definitief geschrapt, ondanks dat de contouren van het dorp al te zien waren in de grond.

Hedendaags Larsen
Op de plek waar Larsen zou komen ligt nu het Larserbos. Volgens het Flevolandschap is het een knipoog naar het oude dorp. Want er liggen nu twee bungalowparken: Bungalowpark KVM en Bos en Heide. Verder staat er nog een gebouw van het Waterschap. Bij KVM staan nu 220 bungalows en wordt zes keer per jaar een officieel verenigingsblad uitgegeven, de Larserpost. Er zijn allerlei activiteiten en een verenigingsgebouw. Eigenlijk is het een dorp an sich.

Het komt het meest in de buurt van het oorspronkelijke idee op die plek. Het dorp Larsen, het Flevolandse dorp dat er nooit kwam.

Verantwoording
Dit artikel is samengesteld met hulp van Het Flevolands Archief, Batavialand, Ed Voigt, Lammer Tiggelaar, verschillende boeken die gaan over de geschiedenis van de inpoldering en het historisch archief van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat.

Dit artikel geeft een korte feitelijke opsomming van het verhaal over het dorp Larsen weer. Meer informatie over het dorp en de inpoldering is te vinden in Het Flevolands Archief.