omroep flevoland

De band tussen de gemeente Urk en Israël is de afgelopen maand veelvuldig zichtbaar. Zo waren er steunbetuigingen met Israëlische vlaggen in de straten, een spontane bijeenkomst bij de vuurtoren, en bedankjes uit Israël voor deze steun. Waar komt deze hechte band tussen het voormalige eiland en de staat Israël precies vandaan?

Geschiedenisdocent Arjan Baarssen uit Urk heeft het antwoord op deze vraag. De warme connecties waren er twee eeuwen terug al, legt Baarssen ons uit: "De banden tussen Urkers en Joden gaan terug tot diep in de negentiende eeuw."

Urker dienstmeisjes bij Joodse gezinnen
In die tijd had je al Joodse koopmannen die op Urk kwamen. De Joden woonden met hun gezinnen in steden als Amsterdam. De rijke families hadden meestal dienstmeisjes in huis. Ook vanaf het eiland Urk trokken bijna alle meisjes in hun tienerjaren naar het vasteland om daar te 'dienen'.

Tussen 1880 en de 1940 werkten honderden Urker dienstmeisjes onder meer bij Joodse gezinnen thuis. Arjan Baarssen: "Ze gingen intern wonen, ze deden de was. Ze maakten schoon en pasten op de kinderen en kregen daar een kleine vergoeding voor."

Meisjes voelden zich thuis
De Urker dienstmeiden voelden veel warmte in die Joodse gezinnen. Ze waren daarvoor gewend om in Noord-Holland op boerderijen te dienen. Volgens Baarssen was de band tussen de Urker meisjes en de boerengezinnen niet hecht: "Dat was echt een strenge scheiding tussen het gezin van de boer en het personeel. Je mocht alleen in het achterhuis of in de schuur slapen."

"Je zat dus echt in het hart van het Joodse leven"

Het dienen in een Joods gezin voelde compleet anders. De Urker meisjes hadden een eigen slaapkamer in het huis en aten mee aan tafel. Ze beleefden er alle Joodse feesten van dichtbij mee. En ook de sjabbat, de rustdag op zaterdag, werd in ere gehouden. "Je zat dus echt in het hart van het Joodse leven", schetst Baarssen.

Zijn eigen overgrootmoeder Lumme Anker nam de Joodse gewoonten ook mee in haar eigen leven. Zelfs nadat ze weer op Urk terugkwam bleef ze bijvoorbeeld het huis schoonmaken bij de Pesach, de Joodse variant op Pasen. Een echt Joodse gewoonte was dat volgens de geschiedenisdocent.

Verdriet door Holocaust
De herinneringen van de Urker vrouwen aan hun dienstmeisjestijd bij de Joodse gezinnen waren dus warm. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden veel van hun oude werkgevers en de kinderen waarvoor ze hadden gezorgd vermoord in concentratiekampen. Het verdriet om het verlies van hun Joodse kennissen was op Urk dan ook groot.

Lumme Anker met de Joodse jongen Aron, die is vergast in Auschwitz

Iets terug doen
"Ik denk dat dat een voedingsbodem is geweest voor de samenwerking tussen Urk en Israël." In de loop van de jaren zijn er dan ook verschillende comités geweest die Israël hebben gesteund. Eén van de oprichters van die comités was ook een voormalig dienstmeisje dat trots was op haar tijd in een Joods gezin.

Een inzameling op Urk voor Israël in 1973. Verhaal gaat verder onder de foto.

ANP

Baarssen legt uit dat ook de christelijke achtergrond van Urk een belangrijke rol speelt in de band die het dorp heeft met Israël: "Christenen zien Joden wel een beetje als hun oudste broeder. Maar daar zitten twee kanten aan. Het betekent ook dat je een oude broer moet kunnen aanspreken op zaken die niet goed gaan."

Samenwerking en bezoeken
De band is dus sterk en daar zijn veel voorbeelden van te vinden. Vanuit de gemeente Urk wordt bijvoorbeeld al jarenlang samengewerkt met een Israëlische instelling voor mensen met een beperking.

Tientallen Urker jongeren hebben bij deze instelling of elders in Israël een stage of vrijwilligerswerk gedaan. Daarnaast bezoeken jaarlijks groepen Urkers het land met Bijbelse themareizen.

Israëlische politici, maar ook burgers brengen bezoeken aan Urk. Zo is de Israëlische ambassadeur een vaste gast. Hij liet in 2019 twee bomen in Israël planten ter nagedachtenis aan twee verdronken vissers uit Urk.

Een Urker echtpaar kreeg in 2018 postuum de Israelische Yad Vashem-prijs voor hulp aan een Joodse onderduiker in de Tweede Wereldoorlog. En in 2014 kwam de grootste menora ter wereld (een Joodse kandelaar) naar Urk toe.

En het ophangen van de Israëlische vlag dus. Dat was en is voor nu de meest zichtbare vorm van steun voor Israël op Urk.

Het hele gesprek met geschiedenisdocent Arjan Baarssen kun je hier terugkijken.