omroep flevoland

De verhouding tussen de Floriade BV en de gemeente Almere was bedoeld als een relatie op afstand, maar het werd een verstandshuwelijk met barstjes. Waarom hebben op papier bedachte verhoudingen in de praktijk niet gewerkt? Een analyse van de relatieproblemen. 

Het oprichten van een apart bedrijf was een wijze les van eerdere tuinbouwtentoonstellingen, want een gemeente is zelf niet in staat om een Floriade te organiseren. Daarom ziet in 2016 de Floriade BV het levenslicht. Die trekt experts uit het bedrijfsleven aan op gebied van tuinbouw, marketing en exposities. Het aparte bedrijf kan zich los van het stadhuis, zonder politieke bemoeienis, volledig op het evenement storten. De gemeente zelf zou nog wel betrokken blijven bij de organisatie, maar op afstand. Dat pakt in de Almeerse praktijk anders uit. 

Dit verhaal is Deel 2 in een vierluik waarin we kijken naar de problemen die de Floriade parten hebben gespeeld. Lees hier de rest. 

Het verhaal in het kort:
* De gemeente is 100% eigenaar van de Floriade BV, daar zit een belangrijke oorzaak van het probleem.

* De verhouding tussen de organisatie van de Floriade en gemeente was wisselend: een knipperlichtrelatie.

* De gemeente kruipt dicht op huid van de BV.

* De organisatie is zowel bij gemeente als BV een duiventil: tientallen verschillende topfunctionarissen zijn erbij betrokken.

De BV die als verlengstuk van de gemeente wordt gezien: "Je bent gewoon de 14e afdeling van deze gemeente." Een onderlinge strijd: "Maar daar zijn wij van." En een organisatie die op een duiventil lijkt: "Rampzalig voor de voortgang." Het typeert allemaal het huwelijk tussen gemeente en organisatie.

Vele branden zijn er te blussen. Ook nadat de gemeenteraad in juni 2020 besluit om door te gaan ondanks corona, vertelt toenmalig directeur Pieter Cloo: "Na het besluit zijn er veel bewuste spaken in het wiel gestoken vanuit de gemeentepolitiek." Daardoor gaat veel tijd en energie verloren die ten koste gaat van een succesvolle Floriade volgens Cloo: "Ook trekt zich bijvoorbeeld een uitstekende kandidaat voor de Raad van Commissarissen terug na een gesprek met het gemeentebestuur."

Het zijn pijnpunten in de onderlinge relatie die naar voren komen in een onderzoek van Omroep Flevoland en 1Almere met steun van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek.

Een team van journalisten sprak het afgelopen jaar met vele direct betrokkenen en bestudeerde meer dan duizend interne documenten. Dat schetst een beeld van wat er zich achter de schermen heeft afgespeeld rond het evenement dat de gemeente Almere uiteindelijk ongeveer 100 miljoen aan gemeenschapsgeld heeft gekost. Dit verhaal is als een relatietherapeut die een visie geeft op de problemen in het verstandshuwelijk tussen Floriade BV en gemeente.

De opening van de Floriade

ANP

"Je bent gewoon de 14e afdeling van deze gemeente"

In 2018 wordt pijnlijk duidelijk hoe er eigenlijk naar de relatie gekeken wordt. De BV zou zich beroepen op haar vrije ondernemerschap waarover een topambtenaar een opmerking maakt richting de BV: "Je bent gewoon de 14e afdeling van deze gemeente. Als BV heb je uiteindelijk een eigenaar, de gemeente dus, dan heb je ook een beetje te schikken naar deze gemeente." 

Vanwege de afstandsrelatie delen de BV en de gemeente niet hetzelfde kantoor. Toch is begin 2019 geprobeerd om samen te wonen: ambtenaren en het personeel van de BV gaan in hetzelfde kantoor zitten op het Floriadeterrein. De relatie onder één dak is geen lang leven beschoren. Volgens de gemeente wegens het thuiswerken door corona en omdat richting de opening van de expo het kantoor te klein was voor het personeel én de ambtenaren. Volgens een betrokken ambtenaar omdat de cultuurverschillen te groot zouden zijn.

Het kantoor op het Floriadeterrein

Als de Floriade open is, kruipt de gemeente dichter op de huid van de organisatie. Maar het was juist de bedoeling om minder te overleggen. Tijdens de expo is er zelfs een wekelijkse afspraak tussen de directeur en verantwoordelijk wethouder Jan Hoek. In overleggen met directeur Hans Bakker en een topambtenaar gaat het over hoe de marketing moet worden aangepakt en raadsvergaderingen worden besproken.

Hans Bakker en Jan Hoek

Ondanks dat de gemeente volledig eigenaar is en financier van de BV heeft ze niet altijd grip op de BV. Zo krijgt de gemeente aan het begin van de tentoonstelling wel al signalen dat de bezoekersaantallen tegenvallen, maar verdere informatie ontbreekt. Ambtenaren tasten in het duister: "Wij moeten onderling het vertrouwen hebben dat we dit soort informatie met elkaar kunnen delen. Nu krijg ik een mail dat de bezoekersaantallen tegenvallen zonder verdere onderbouwing. Ik heb geen idee hoeveel, wat de analyse is en wat eraan gebeurt. Het is moeilijk werken zo", schrijft het hoofd financiën aan directeur Hans Bakker. 

"Wij moeten onderling het vertrouwen hebben dat we dit soort informatie met elkaar kunnen delen"

Andersom kan de BV niet altijd rekenen op de gemeente. Vlak voor de officiële opening is er gedoe over geld en dat sleept enkele maanden. Wat is er aan de hand? De BV heeft geld nodig om rekeningen te kunnen betalen. Maar er wordt geen overeenstemming bereikt onder welke voorwaarden de gemeente dat geld moet overmaken. Op 31 januari 2022 schrijven ambtenaren ook een memo over de financiële positie van de BV: "De directeur/bestuurder geeft hierbij nadrukkelijk aan zich door de gemeente niet voldoende gesteund te voelen." 

Ambtelijke onrust 
Eind 2016 ligt er een kritisch rapport van AT Osborne over de ambtelijke organisatie: er is gebrek aan leiding en de Floriade-organisatie loopt achter de feiten aan. Eerder is er geblunderd met de onteigening van camping Waterhout die op het terrein van de tuinbouwtentoonstelling ligt. Er waren verkeerde adviezen van externe bureaus en er werden fouten gemaakt met perceelnummers. Daarom richt de gemeente een Zelfstandige Programma Organisatie (ZPO) op die verantwoordelijk is voor de Floriade. Het is een apart team met een zware delegatie ambtenaren. Er wordt een topambtenaar van buiten gehaald om die club te leiden. 

Wrevel 
Het zorgt voor wisselende verhoudingen tussen de BV en de gemeente. "Dat heeft nooit goed gefunctioneerd", vertelt voormalig wethouder Lodders: "Daar zit volgens mij een belangrijke basis." Ook voormalig directeur Cloo van de Floriade BV erkent dat de relatie niet altijd goed was: "Alle kleuren van de regenboog. Van heel goed tot heel slecht. Ja, alles is voorgekomen. De terecht kritische opstelling door de ZPO werd niet altijd gewaardeerd." 

Wissewasjes 
Er is volgens Lodders strijd over wie waar over gaat: "Maar daar zijn wij van." De BV heeft veel met de gemeente te maken en die moet vervolgens naar de gemeenteraad. "Daar zat echt wel veel spanning. Die vinden het natuurlijk lastig om voor elk wissewasje naar de gemeente te moeten." Maar de BV kan niet zonder de ZPO, het is haar ingang bij de gemeente om dingen geregeld te krijgen en besluiten voor te leggen aan het college en de gemeenteraad. "Er zat ergernis bij de BV, omdat ze in het politieke spel werd gezogen. Maar als je zes of zeven keer naar de gemeenteraad moet omdat de kaders van de gemeenteraad worden overschreden, dan mag je ook bij jezelf te rade gaan", vertelt een betrokken ambtenaar.

"Er zat ergernis bij de BV, omdat ze in het politieke spel werd gezogen"

Plannen veranderen steeds
Het is touwtrekken tussen de BV en de gemeente over de kabelbaan over het Weerwater, waar aanvankelijk plannen voor zijn. "Er lopen elektriciteitskabels, kan helemaal niet. Dat zagen wij al lang. Maar de gemeente, vanuit haar verantwoordelijkheid voor mobiliteit, toch maar kijken en kijken, allerlei overlegjes en memo's." Gevolg: kostbare tijd wordt verspild. "Dat werkte per definitie vertragend", vertelt Pieter Cloo. Bij de gemeente zit er ook frustratie, vertelt een voormalig ambtenaar die hoog in de boom zat bij de gemeente: "De bouw van de kabelbaan, daar is het groenplan drie keer op aangepast omdat ze steeds iets anders bedachten." Diezelfde ambtenaar hekelt de wispelturigheid van de BV. "Die paviljoens veranderden constant waar ze zouden moeten komen. Het probleem van de BV was, ze wist het niet, want er was inmiddels COVID." 

Sponsors 
Ander voorbeeld van de moeizame samenwerking is sponsoring vertelt Jaap Lodders, hij had een jaar lang financiën in zijn portefeuille. "Als je dan ziet hoe lang er gesproken wordt over een sponsorplan, hoe gaan we die mensen benaderen. Dat waren eindeloze discussies." Uiteindelijk haalt de Floriade maar 1 miljoen van de beoogde 10 miljoen van sponsorgelden op.

Duiventil
De Floriade kende zeven verschillende directeuren, tien betrokken wethouders, acht toezichthouders, drie burgemeesters en zeven verschillende topambtenaren. De BV lag in 2018 plat. Het doet de Floriade geen goed, weet ook Jan Sjaarda van Weerwater CV. Hij werkt intensief met de gemeente en de Floriade samen voor de ontwikkeling van het vastgoed voor de wereldtuinbouwtentoonstelling en de woonwijk die na de expo moet verrijzen: "Je hebt de Floriade BV waar ook steeds nieuwe mensen kwamen. Dat maakte dat we ook niet zo soepel samenwerken. Want je moet het elke nieuwe persoon natuurlijk weer uitleggen. En dat kun je echt niet gebruiken in een project dat al zo strak staat qua planning." Wethouder Pol, zag in zijn periode twee directeuren vertrekken en een handvol topambtenaren. Hij ziet de wisselingen veel erger in: "Rampzalig voor de voortgang, omdat iedereen het weer opnieuw wil bekijken." Ook de officiële evaluatie van Floriade-directeur Hans Bakker windt er geen doekjes om: het zorgde voor grote onrust. 

"Rampzalig voor de voortgang, omdat iedereen het weer opnieuw wil bekijken"

Frisse tegenzin 
Een enkele directeur wordt zelfs noodgedwongen en met frisse tegenzin benoemd. "Dat was eigenlijk helemaal niet de bedoeling haha", vertelt Pieter Cloo. Hij was tot begin 2020 betrokken als adviseur bij de Floriade. Cloo wordt dan gevraagd om het roer over te nemen als de BV stuurloos is omdat de toenmalig directeur is uitgevallen. Maar hij en de gemeente worden het niet eens over bepaalde voorwaarden. Toch wordt er uiteindelijk een handtekening gezet: "Toen ben ik met frisse tegenzin om de continuïteit te waarborgen statutair directeur geworden." Een jaar later neem Cloo afscheid, hij beklaagt zich dan openlijk over de samenwerking met de gemeente. 

Onrust 
De vele directiewisselingen zorgen voor onrust in de organisatie. Dat wordt duidelijk uit een opname die Omroep Flevoland en 1Almere in bezit hebben. Het is een opname van een personeelsbijeenkomst op 21 april 2021 over de positie van directeur Sven Stimac, die een miljoenentegenvaller voor de kosten van de terreininrichting te laat gemeld zou hebben. De Raad van Commissarissen (RVC) heeft inmiddels Hans Bakker naar voren geschoven als directeur en wil Stimac een andere functie geven. "Daar is afgelopen dagen veel discussie over ontstaan", vertelt de voorzitter Eric van der Burg van de Raad van Commissarissen (RVC) op die bijeenkomst. Er is onrust onder het personeel omdat een deel van de medewerkers Stimac juist wil behouden voor de organisatie. Van der Burg spreekt de zaal toe: "We hebben een brief gekregen van pakweg twintig mensen: we maken ons zorgen. Twee mensen hebben aangegeven: wij stoppen binnen de Floriade want we zijn het niet eens met jullie besluit. Dat is aanleiding om met jullie te praten vandaag." Stimac wordt niet veel later aan de kant gezet nadat hij vijf maanden directeur is geweest, de zesde baas in vijf jaar tijd.

Sven Stimac

Scheiden was natuurlijk geen optie, want de partijen waren tot elkaar veroordeeld. De Floriade 2022 zou en moest er komen.

Lees meer:
Dit verhaal is Deel 2 in een vierluik waarin we kijken naar de problemen die de Floriade parten hebben gespeeld. Lees hier de rest.

Overzicht hoofdrolspelers:
Directeuren Floriade BV 
- Jannewietske de Vries juli 2016 tot oktober 2018
- Jan Willem Griep juli 2016 tot september 2020 
- Remko Schnieders oktober 2018 tot januari 2019 
- Peter Verdaasdonk januari 2019 tot maart 2020 tot januari 2021 
- Pieter Cloo maart 2020 tot april 2021 
- Sven Stimac januari 2021 tot mei 2021 
- Hans Bakker april 2021 tot heden 

Leden raad van commissarissen  
- Tjibbe Joustra – voorzitter sinds juli 2016 tot augustus 2018 
- Jan Willem Breukink  sinds juli 2016 tot augustus 2018
- Willem van der Schoot sinds juli 2016 tot augustus 2018
- Jolanda Jansen sinds mei 2017 tot augustus 2018 
- Eric van der Burg – sinds augustus 2018 tot januari 2022
- Bernt Schneiders – voorzitter sinds januari 2022
- Angelique Lombarts – sinds september 2021 
- Jan de Vries – sinds januari 2018 

Wethouders Floriade 
- Adri Duivesteijn april 2006 tot maart 2013
- Henk Mulder maart 2013 tot augustus 2015
- Tjeerd Herrema september 2015 tot juni 2018 
- Loes Ypma juli 2018 tot september 2019 
- Jan Hoek mei 2018 tot juli 2022

Wethouders Financiën 
- Arno Visser 2008 tot en met januari 2013 
- Mark Pol januari 2013 tot mei 2018 
- Jaap Lodders mei 2018 tot juni 2019 
- Julius Lindenberg juni 2019 tot juli 2022 
- Kees Ahles juli 2022 tot heden

Burgemeesters 
- Annemarie Jorritsma tot 2015 
- Franc Weerwind 2015 tot januari 2022 
- Ank Bijleveld januari 2022 tot heden (waarnemend) 

Topambtenaren 
- Gerda Blom – directeur dienst stedelijke ontwikkeling  juni 2014 september 2017 
- Henk Meijer – projectdirecteur Floriade tot november 2015 
- Esther van Garderen – programmadirecteur van december 2015 tot april 2016 
- Wilfred Lieste - adjunct-directeur van de Dienst Stedelijke Ontwikkeling verantwoordelijk voor Floriade van april 2016 tot en met september 2016 
- Remko Schnieders - programmadirecteur / directeur ZPO – oktober 2016 tot december 2020  
- Danny Louwerse – programmadirecteur Floriade sinds november 2020 tot heden
- Martijn Rengelink  - directeur aantrekkelijke stad en mobiliteit van januari 2018 tot september 2022 en verantwoordelijk voor onder meer Floriade

Verantwoording:
Omroep Flevoland en 1Almere hebben het afgelopen jaar onderzoek gedaan naar de Floriade, met steun van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek. We raadpleegden openbare documenten en stukken die via de Wet open overheid (WOO) zijn opgevraagd. We spraken met een groot aantal betrokkenen, van wie een aantal niet bij naam wil worden genoemd.