omroep flevoland

Koningin Beatrix opende in de zomer van 1996 in Lelystad het kunstproject 'Dijkwacht'. Henke Baars, projectleider destijds, weet nog goed hoe dat ging. "Beatrix kwam met een helikopter uit de lucht vallen. Ze werd ontvangen door dichter Jan Wolkers met een bloemetje en heeft toen een sluitsteen onthuld", aldus Baars.

Op vier dijken in de provincie staan zogenoemde sluitstenen. Dat zijn grote stenen met gedichten erop. Omroep Flevoland ging op zoek naar de verhalen achter de stenen. Die verhalen lees, hoor en zie je deze week in de serie: Sluitstenen, vergeten kunst.

Bijna niemand weet meer waarom de kunstwerken op de dijken staan en waarvoor ze gemaakt zijn. Het blijkt dat de stenen geplaatst zijn, als onderdeel van het kunstproject 'Dijkwacht'. Daarmee werd destijds het 10-jarig bestaan van de provincie Flevoland gevierd. De stenen zijn neergezet op de plekken waar de dijken rond Flevoland vroeger gesloten zijn. Zowel schrijvers als beeldend kunstenaars werkten aan het project 'Dijkwacht' mee. Op de plaatsen waar de dijken werden gedicht, werden ze in 1996 nog eens opnieuw 'gedicht' met sluitstenen met daarop woorden van dichters.

Met het onthullen van de literaire steen van Jan Wolkers door de koningin ging ook het tijdelijke kunstproject van kunstenaar Peter Baren van start. Hij liet voor zijn performance 'Strelen van de dijk' een tractor langzaam langs de dijk rijden. Daarachter zat een landbouwwerktuig met roterende blauwe handen die de dijk streelden. De handafdrukken waren van mensen die de dijk daadwerkelijk aangelegd hebben.

handen streelden de dijk

slechts een paar handen zijn bewaard gebleven

Hij stond samen met Heleen Geluk aan de wieg van het project. Heleen was beleidsambtenaar voor cultuur van de provincie Flevoland. Zij schreef het plan en maakte de financiële onderbouwing voor het project.

Toenmalig Commissaris van de Koningin Han Lammers was meteen enthousiast over het plan. Hij strikte hoogstpersoonlijk gerenommeerde dichters om teksten te schrijven voor op de sluitstenen. En zo kwam het dat de bekende dichters Remco Campert, Jan Wolkers en Marga Minco op een dag in een bus door de provincie werden gereden om inspiratie op te doen.

"Het was midden in de winter, steenkoud. We hebben iedereen in de bus geladen. Het was min 20 gevoelstemperatuur. We hebben een hele dag rondgereden. Het was echt een geweldige dag", weet Henke Baars nog. Ook Heleen Geluk is nog steeds onder de indruk. "Je hebt dan echt de crème de la crème van de dichters onder je, dat is gewoon geweldig om mee te maken."

sluitsteen onthuld door Beatrix

Zo kwam het allemaal van de grond. Eind juni 1996 onthulde Koningin Beatrix de steen van Jan Wolkers en daarmee ook het project. Beeldhouwer Brit Nelemans heeft de stenen ontworpen en de gedichten erin gehouwen. Op de IJsselmeerdijk in Lelystad staat de steen met het gedicht van Jan Wolkers

wie schilt de steen
wie snijdt het water
over de golven heen
loop ik naar later

het gedicht van Wolkers

grillig ligt het water
kastijdt de dijken, sluit en keert
windscheef beschermt het riet
een zee van land

Op de Zuidermeerdijk bij Schokkerhaven staat de steen met een gedicht van Remco Campert

water sluit ik
land ontsluit ik
hemel omsluit me

Op de Westermeerdijk staat de steen met een gedeelte van een gedicht van de toen al overleden Ed Hoornik. "De elf provincies en het nieuwe land."

de meeuw die vroeger over het water vloog
verwondert zich hier viel de aarde droog
vergane schepen rusten in mijn koren
ik ben nieuw land ik ben maar pas geboren.

Naast de vier stenen en de performance van Peter Baren was er nog meer tijdelijke kunst. Zo maakte kunstenaar Annet Bult op een akker een borduurwerk van zwarte korenbloemen in gele tarwe. Vanuit de lucht was de versregel 'Vergane schepen rusten in mijn koren' te zien.

Bekijk hier alle afleveringen.