omroep flevoland

Geen enkele instantie in Nederland onderzoekt na een brand waarbij zonnepanelen zijn betrokken of er schadelijke stoffen in landbouwproducten zijn terechtgekomen. Dat gebeurt ook niet als het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) daarvoor waarschuwt. Dat blijkt uit onderzoek van Omroep Flevoland na een grote brand in een boerenschuur in Rutten.

De schuur aan het Wrakkenpad brandde twee weken geleden volledig uit. Het dak lag vol met zonnepanelen. Zwartgeblakerde stukjes van de panelen werden kilometers verderop tussen de gewassen gevonden.

In eerste instantie zijn de boer en de afnemer van de landbouwgewassen verantwoordelijk voor de controle, maar als zij dit nalaten is er niemand die dit wel doet. Bij dit proces zijn vijf verschillende instanties betrokken, maar geen daarvan voelt zich verantwoordelijk.

Als deze instanties wordt gevraagd wie er verantwoordelijk zou moeten zijn, wijzen ze naar elkaar. In de praktijk zou het dus zonder enige controle kunnen gebeuren dat schadelijke stoffen of glassplinters in de voedselketen terechtkomen na een brand met zonnepanelen.

Over de brand in Rutten en een vergelijkbare brand in Noord-Holland zijn inmiddels Kamervragen gesteld aan minister Carola Schouten.

De gebeurtenissen op een rij
Eind juli brandt een grote loods in Rutten volledig uit. Het is een brand met grote gevolgen, ook voor de omgeving. Kleine en grotere brokstukken slaan in de omgeving neer. In dat gebied worden allerlei gewassen verbouwd.

Boeren krijgen van de gemeente te horen dat ze niet mogen oogsten en dat ze hun dieren naar binnen moeten halen. Er breekt een onzekere periode aan. Hoe schadelijk zijn de stukjes zonnepaneel? En wie gaat ze opruimen? Als de boeren niet mogen oogsten, verliezen ze misschien hun jaarinkomen en kunnen ze failliet gaan. Er zou tegen boeren zijn gezegd dat de stukjes erger zijn dan asbest.

Brief met adviezen van het RIVM
Vier dagen later, op zaterdag, krijgen de boeren een brief van de gemeente. Daarin staan adviezen van het RIVM: verbrande brokstukken bevatten vrijwel altijd schadelijke stoffen. Alle gewassen die onder de grond groeien, mogen geoogst worden maar er moeten wel extra (visuele) controles worden uitgevoerd. Tijdens het verwerken moet gekeken worden of er stukjes van de panelen voorkomen.

Voor de gewassen die boven de grond groeien, gelden andere adviezen. In de brief staat dat het moeilijk is om een goede inschatting te maken van de situatie. Uit ervaring van het RIVM is gebleken dat gewassen die in de rook hebben gestaan een verhoogde concentratie schadelijke stoffen kunnen bevatten. Extra controles kunnen dit bevestigen of ontkrachten. Het advies van het RIVM is dat de boer en het bedrijf dat de producten afneemt daar afspraken over maken.

Op de maandag na de brand belt Omroep Flevoland met twee boeren. De ene boer, met alleen gewassen onder de grond, laat extra visuele controles uitvoeren. De andere boer heeft gewassen boven de grond. Hij zegt de brief van de gemeente "vaag" te vinden. Hij heeft naar aanleiding van de brief contact gehad met zijn afzetleverancier en die gaf aan geen problemen te hebben met het product. Daarop heeft de boer zijn gewas gewoon geoogst en leverde hij dit, zonder extra controles, aan zijn afnemer.

Wie is verantwoordelijk?
Omroep Flevoland onderzocht wie er verantwoordelijk is voor eventuele controles na zo'n brand waarbij er mogelijk schadelijke stoffen en/of stukjes zonnepaneel in voeding terecht kunnen komen. Verschillende instanties zoals het RIVM, de Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA), de Omgevingsdienst en de Veiligheidsregio wijzen naar elkaar. Uiteindelijk neemt niemand de verantwoordelijkheid op zich en wordt er op geen moment in het proces gecontroleerd of de gegeven adviezen zijn opgevolgd.

Hoe groot is de kans dat deze bovengrondse gewassen daadwerkelijk schadelijke stoffen hebben opgenomen? Hoe gevaarlijk zijn deze (soms minuscule) stukjes zonnepaneel in ons voedsel? De Universiteit van Wageningen, die veel landbouwonderzoek doet, geeft aan hier geen antwoord op te hebben omdat er naar hun weten geen onderzoek naar is gedaan. Ook geeft de universiteit aan dat vermoedelijk de NVWA hier een rol in heeft. De NVWA zegt dat dit niet zo is: "Pas als er ergens iets in de voedselketen wordt geconstateerd, komen wij in actie."

Adviezen kunnen terzijde worden geschoven
Aan de gemeente Noordoostpolder stelt Omroep Flevoland de vraag hoe zij aankijkt tegen de situatie. Is een advies geven niet te vrijblijvend? Een woordvoerder van de gemeente zegt: "Het punt is dat niet alle bovengrondse gewassen hetzelfde behandeld kunnen worden. Het is aan de boeren zelf om te beoordelen hoe de gewassen er aan toe zijn. De boer is de ervaringsdeskundige en hij is verantwoordelijk voor de kwaliteit van zijn product." Dat klinkt logisch, maar een advies kan ook genegeerd worden.

Daarbij komt dat de hele oogst na controle afgekeurd kan worden. Wie draait er dan op voor het verlies? Er zou een claim ingediend kunnen worden bij de eigenaar van het pand waar de brand is geweest, maar dan moet deze partij hier wel voor verzekerd zijn. Of dit zo is bij de eigenaren van de loods aan de Wrakkenweg is onduidelijk.

Verzekeraar Rabobank zegt over het vergoeden van de schade: "Het bedrijf en de oogst van boeren zelf zijn vaak wel verzekerd in geval van een brand. Maar het is niet altijd mogelijk om de opruimingskosten in de omgeving en het eventuele verlies van inkomen van boeren uit de omgeving te verzekeren. Het is allemaal nog vrij nieuw en dat is echt afhankelijk van de verzekeraar."

Kamervragen
Het verzekeren van schade door brand met zonnepanelen blijkt sowieso lastig te zijn. Dat ziet ook CDA-Tweede Kamerlid Agnes Mulder. Samen met partijgenoot Jaco Geurts heeft ze Kamervragen gesteld over de procedures rond brokstukken van zonnepanelen. Ze willen weten of het klopt dat nog niemand heeft nagedacht over wat er moet gebeuren als asdeeltjes van zonnepanelen neerdalen in weilanden en andere gebieden. Ook vragen ze zich af welke mogelijke schadelijke effecten deze asdeeltjes kunnen hebben op de gezondheid van mens en dier. Een antwoord op de Kamervragen laat nog even op zich wachten.